سوفیا پتروونا

کتاب سوفیا پتروونا (Sofia Petrovna) اثر لیدیا چوکوفسکایا (1996-1907) نویسنده‌ی معاصر روسی است. در ایران برگردان این کتاب توسط خشایار دیهیمی انجام و نشر ماهی در سال 1395 اولین چاپ آن را روانه بازار کرده است.
داستان رمان درباره‌ی زنی تایپیست به نام سوفیا پتروونا در اتحاد جماهیر شوروی است که پسرش کولیا عمیقاً به کمونیسم معتقد و در انتظار آینده‌ی خوبی است. کم‌کم آشوب‌های تصفیه‌ی بزرگ شروع می‌شود و همکاران سوفیا به اتهام خیانت ناپدید می‌شوند. در همان حال سوفیا از بازداشت پسرش مطلع و در به در به دنبال خبری از پسرش روانه مراکز مرتبط می‌شود، اما هرروز بیش از قبل بوروکراسی اداری او را درگیر خود می‌کند و همین مشکلات دلبستگی عمیق سوفیا به جامعه و شرایط، ایمان او را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد...
رمان سوفیا پتروونا در زمستان ۱۹۴۰ - ۱۹۳۹ در شهر لنینگراد (سن پترزبورگ) نوشته شده، ولی اولین بار در ۱۹۶۲ چاپ شده است. این که بیش از بیست سال بین نوشته شدن و چاپ شدن این داستان فاصله افتاده است به این دلیل بوده که داستان راجع به چگونگی به قدرت رسیدن «ژوزف استالین» رهبر مستبد و تمامیت خواه اتحاد جماهیر شوروی است و طبعاً در دورانی که استالین بر سر قدرت بود امکان چاپ این کتاب فراهم نبوده است.
پس از مرگ استالین جانشین او خروشچف در کنگره بیستم حزب کمونیست به افشای جنایات استالین پرداخت. افشاگری خروشچف باعث شد مدت کوتاهی فضای باز سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی ایجاد شود و چاپ این کتاب در آن دوره صورت گرفت.
هنگامی که ولادیمیر لنین رهبر بالشویک‌ها (که با زیرکی انقلاب ۱۹۱۷ روسیه را تصاحب کرد) دچار سکته مغزی شد، ژوزف استالین که همچون سلف خود لنین در تصاحب قدرت هوشمندی خاصی داشت، در تبانی با «بریا» رئیس سازمان امنیتی شوروی، طرح ویژه‌ای برای از میان بردن رقبا و مخالفانش طراحی کرد.
ابتدا یکی از رقبای استالین توسط سازمان امنیت شوروی ترور می‌شد، بلافاصله این ترور به توطئه خرابکاران و براندازان نسبت داده می‌شد، سپس چندتن دیگر از رقبای استالین توسط سازمان امنیت دستگیر می‌شدند و زیر فشار و شکنجه اعتراف می‌کردند که آنها طرح ترور «رفیق شهید» را طراحی و اجرا کرده‌اند و علاوه بر آن، برای مرحله بعد، طرح ترور «رفیق استالین» را نیز چیده بودند، که دستگیری اجازه اجرای آن را نداده است!
به این ترتیب استالین یکی از رقبای اصلی را با ترور و چندتن دیگر را با دستگیری، شکنجه و سپس اعدام به جرم ترور و براندازی از صحنه خارج می‌کرد و خود نیز در افکار عمومی محبوبیت بیشتری پیدا می‌کرد چرا که قرار بر این بوده که او هم به «رفیق شهید» بپیوندد، اما هوشیاری سازمان امنیت، ملت را از این فقدان بزرگ نجات داده است!
مرحله بعدی طرح استالین، موج دستگیری نخبگان بود. هر کس بیم آن می‌رفت که راجع به طرح تصاحب قدرت استالین افشاگری نماید پیشاپیش دستگیر می‌شد. کماکان همه دستگیرشدگان به عضویت در شبکه خرابکاری و براندازی اعتراف می‌کردند و به سیبری تبعید می‌شدند. اغلب این تبعیدشدگان در شرایط سخت اردوگاههای کار اجباری جان می‌سپردند. حتی خانواده دستگیرشدگان نیز مشمول کوچ اجباری و تبعید می‌شدند تا خاطره دستگیرشدگان نیز از ذهن‌ها پاک شود!
کتاب سوفیا پتروونا داستانی است راجع به همین دوران اختناق اتحاد جماهیر شوروی سابق. اگر تمایل دارید خارج از قالب داستانی به مرور تاریخی این دوران شوروی بپردازید کتاب «از لنین تا پوتین» نوشته شادروان محمود طلوعی خبرنگار ایرانی را بخوانید.
جنون قدرت ژوزف استالین باعث شد هزاران نفر از مردم شوروی گرفتار اعدام، شکنجه، زندان و تبعید شوند، علاوه بر آن که میلیون‌ها نفر از مردم شوروی روز به روز گرسنه‌تر و فقیرتر می‌شدند تا ماشین عظیم تسلیحاتی شوروی فربه‌تر شود و شوروی تبدیل به یک ابرقدرت نظامی شود. اتحاد استالین با هیتلر برای تقسیم کشور لهستان بین آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی، باعث شعله‌ور شدن جنون توسعه‌طلبی هیتلر شد و آتش جنگ جهانی دوم را افروخت، آتشی که چند سال بعد دامان مردم اتحاد جماهیر شوروی را هم گرفت.
این چنین شد که نبوغ جنون‌آمیز استالین و البته همکاری تیمی از نوابغ خودفروخته با او، باعث چند دهه زجر و درد و رنج میلیون‌ها انسان شد. علاوه بر این، استالین آرمان سوسیالیسم را نیز بدنام و لکه دار کرد و باعث شد نام سوسیالیسم یادآور استالینیزم، توتالیتاریسم، کا.گ.ب و سرانجام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باشد. بر این اساس می‌توان گفت استالین، برخلاف ادعایش بزرگ‌ترین کمک را به اردوگاه فاشیسم (فرانکو - هیتلر - موسولینی) ارائه داد و پس از آن نیز بزرگترین حیثیت را برای اردوگاه کاپیتالیسم (سرمایه‌سالاری) فراهم آورد.
کتاب سوفیا پتروونا ما را با رنج و درد مردم عادی در دوران استبداد استالین آشنا می‌کند.
دکترمحمدرضاسرگلزایی (روانپزشک)

داستان‌های روسی - قرن 20م.
روسیه شوروی - تاریخ - 1925 - 1953م. - داستان
۱۶۰ صفحه

لیدیا چوکوفسکایا لیدیا چوکوفسکایا (Lydia Chukovskaya)، زاده‌ی 24 مارس 1907 و درگذشته‌ی 8 فوریه‌ی 1996، شاعر و نویسنده ای روس بود.