منتخب مرزبان‌نامه

مرزبان‌نامه کتابی ست به زبان مازندرانی، نوشتهٔ «اسپهبد مرزبان بن رستم بن شهریار بن شروین بن رستم بن سرخاب بن قارن». بعدها «سعدالدین وراوینی» آن را از زبان طبری به فارسی دری ترجمه کرد. این اثر یکی از آثار ارزنده زبان فارسی است که در نیمه نخست سده هفتم قمری از زبان طبری باستان به زبان پارسی دری ترجمه شد. مرزبان‌نامه از جمله شاهکارهای کم مانند ادب فارسی و مازندرانی در نثر مصنوع مزین است و می‌توان آن را سرآمد همه آنها تا اوایل سده‌ی هفتم دانست. بسیاری از موارد مرزبان‌نامه از حد نثر مصنوع متداول گذشته و صورت شعری دل‌انگیز یافته است. مرزبان‌نامه‌ی وراوینی در نه باب، یک مقدمه و یک ذیل است. این کتاب از زبان حیوانات و به تقلید از کلیله‌ودمنه نصرالله منشی نوشته شده است. درواقع نویسنده کتاب از طریق داستان‌های غیرمستقیم و از زبان حیوانات پند و اندرزهای خود را به پادشاه زمان خود می‌گوید. باور بر این است که کتاب در اصلی به یکی از گویش‌های فارسی میانه بوده است، «وراوینی» میگویند به زبان طبری کهن تألیف شده، که دو بار به‌طور جداگانه، توسط «سعدالدین وراوینی» و «محمد بن غازی ملطیوی» به نثر فنی فارسی دری برگردانده شده است. با بررسی درون‌مایه داستان‌ها که به گفته‌ی «وراوینی» اصل کتاب از سابقه‌ای کهن، و حتی کهن‌تر ازآنچه وی ادعا می‌کند، برخوردار بوده است. این کهنگی اثر را، در محتوا و درون‌مایه بسیاری از حکایت‌های اصلی و فرعی و اشارات کنایی و لفظی آن به‌روشنی می‌توان دید. «سعدالدین وراوینی» دومین مترجم «مرزبان‌نامه»، از زبان «طبری» به زبان فارسی بوده‌اند؛ نخستین ترجمه را «محمد بن غازی ملیطوی» که چندی دبیر «سلیمان شاه بن قزل ارسلان»، از سلاجقه‌ی روم بوده، ترجمه کرده است، ایشان ترجمه‌ی خود از «مرزبان‌نامه» را به سال 598 هجری، به‌پایان برده، و آن را «روضة العقول» نامیده است. دومین ترجمه را «سعدالدین وراوینی»، که از منشیان سال‌های پایانی سده ششم هجری، و سال‌های آغازین سده هفتم هجری بوده‌اند، چند سال پس از «محمد بن غازی»، و بدون آگاهی از کار ترجمه‌ی ایشان، ترتیب داده، و به پیروی از عنوان اصلی کتاب، برای ترجمه‌ی خویش نیز، عنوان «مرزبان‌نامه» را برگزیده است.

موضوع(ها):
نثر فارسی - قرن 7ق.

سعدالدین وراوینی