افسانه اسطوره

"نجف دریابندری" مترجمی برجسته است که آثار بزرگی را در حوزه های ادبیات و فلسفه به فارسی برگردانده است. دریابندری کتاب "افسانهٔ اسطوره" را با این هدف نوشته است که روشن کند واژه های اسطوره و اسطوره شناسی به عنوان معادل های فارسی Myth و Mythology واژه های درستی نیستند و این واژه ها به شکلی "نامشروع" و "غیرمستدل" جایگزین واژه های "افسانه" و "افسانه شناسی" شده اند که هم واژه هایی فارسی اند، هم ریشه در ادبیات کهن پارسی دارند و هم شفاف و روشن اند.
شاید از این منظر کتاب "افسانهٔ اسطوره" بیشتر برای کسانی که دغدغهٔ واژه ها را دارند مفید باشد و برای بیشتر علاقمندان به "میتولوژی" چه از منظر روان شناسی، چه از منظر مردم شناسی چندان تفاوتی نداشته باشد که میتولوژی را افسانه شناسی بنامیم یا اسطوره شناسی؛ ولی از منظر دیگری این کتاب نجف دریابندری را می توان به تمام علاقمندان به میتولوژی پیشنهاد داد چرا که دریابندری برای اثبات داعیه اش مهم ترین نظریات حوزهٔ میتولوژی را به اختصار ولی به دقت در این کتاب کوچک جمع آوری کرده است.
دریابندری ابتدا به نظریات "ارنست کاسیرر" آلمانی می پردازد که بر اساس افسانه ها، شیوهٔ تفکر ابتدایی انسان را شرح می دهد. سپس به کتاب "افسانهٔ دولت" ارنست کاسیرر می پردازد که به قدرت رسیدن نازی ها در آلمان و فاشیست ها در ایتالیا را بر اساس فعّال شدن "تفکّر افسانه ای" توضیح می دهد.
پس از آن، دریابندری به کتاب "شاخهٔ زرّین" جیمز فریزر و "مردم شناسی میدانی" این پژوهشگر بریتانیایی می پردازد که افسانه های اقوام اروپایی را مرور می کند و به سیر "تطوّرِ تفکّر"، از تفکر افسانه ای تا تفکر منطقی می پردازد.
پس از آن در کتاب "افسانهٔ اسطوره" به نظرات "برانیسلاو مالینوفسکی" مردم شناس لهستانی می رسیم که به کارکرد یا "فونکسیون" افسانه ها در جوامع ابتدایی می پردازد و ارتباط بین "آئین" و "افسانه ها" را مرور می کند.
فصل بعدی کتاب مرور دیدگاه های "میرچا ایلیاده" میتولوژیست نابغهٔ رومانیایی است که از منظری "عرفانی" به میتولوژی ورود می کند. دریابندری به زمینه های تاریخی و اجتماعی و شکل گیری نگاه عارفانه در میرچا ایلیاده نیز می پردازد.
آنگاه به دیدگاه های "ژرژ سورِل" فرانسوی می رسیم که افسانه های سیاسی انسان امروزی را واکاوی می کند و آنها را به چالش می کشاند و سپس به "کارکرد اخلاقی" آنها می رسد. سپس به نقطه نظرات امیل دورکیم (جامعه شناس فرانسوی) و شاگردانش می رسیم و در نهایت با مردم شناسی ساختاری و "میتولوژی ساختاری" کلود لوی استروس فرانسوی آشنا می شویم. بنابراین، با مطالعه کتاب "افسانه اسطوره" نجف دریابندری می توانیم مهم ترین دیدگاه ها را در "میتولوژی" مرور کنیم.
اگر علاقهٔ شما صرفاً به میتولوژی است و این که برگردان فارسی درست میتولوژی افسانه شناسی است یا اسطوره شناسی اهمیت چندانی برای شما ندارد پیشنهاد می کنم سیزده فصل اوّل کتاب را بخوانید و هفت فصل بعدی را برای کسانی که دغدغهٔ ترجمهٔ درست واژه ها را دارند بگذارید. بدین ترتیب در زمانی اندک می توانید با نظریه پردازان اصلی حوزهٔ "میتولوژی" و کتب برجسته این حوزه آشنا شوید.

دکتر محمدرضا سرگلزایی (روانپزشک)

نجف دریابندری نجف دریابندری (زاده ۱۳۰۸ در آبادان) مترجم و نویسندهٔ معاصر ایرانی و عضو افتخاری انجمن صنفی مترجمان ایران است.