مرده کشان جوزان

ادبیات

کتاب «مُرده کشان جوزان» حدود شصت سال پیش توسط مرحوم ابوالقاسم پاینده نوشته شد و از چهل سال پیش به این سو دیگر تجدید چاپ نشده است. از آنجا که این کتاب نایاب است و تجدید چاپ نیز نمی شود نسخهٔ پی.دی.اف کتاب در کانال قرار گرفت.

ابوالقاسم پاینده در ۱۲۹۲ شمسی در نجف آباد اصفهان به دنیا آمد. تحصیلات حوزوی را در اصفهان گذراند ولی به روزنامه نگاری روی آورد و از سال ۱۳۰۸ در روزنامه های عرفان، شفق سرخ و ایران و مجلّات تعلیم و تربیت و صبا به نویسندگی پرداخت. کتاب مُرده کشان جوزان مجموعه داستان های ابوالقاسم پاینده است که در سبک طنز نگاشته شده و نمونه ای است از طنز عمیق، مسؤولانه ، مؤدبانه و هدفمند (پیش از این در مقالهٔ طنازی دردمندانه به این شیوه از طنز پرداخته ام). در این داستان ها ابوالقاسم پاینده معضلات عمیق فرهنگی اجتماعی ایرانیان را موشکافی می کند. اوّلین داستان این مجموعه که عنوان کتاب را بر خود دارد دربارهٔ روستایی است که در فصل رسیدن میوه ها دچار سرقت میوه از باغ ها می شود. باغداران به جای اندیشیدن به در دسترس ترین و منطقی ترین دلیل برای این پدیده، ماجرا را به جنّیان نسبت می دهند و دست به دامان ملّا و رمّال و جن گیر می شوند. در داستان «مأموران دفع ملخ» (که پیش از این در یادداشت بدترین انتخاب هم به آن اشاره کرده ام) روستایی دچار حملهٔ ملخ می شود ولی مأموران دولت که به بهانهٔ دفع ملخ به آن روستا گسیل می شوند به مراتب بیشتر از مهاجمان به روستاییان صدمه می زنند. پاینده در داستان «حاکم بلخ» به تعامل حاکم و رعیّت در بازتولید جهالت می پردازد و در داستان «کمیتهٔ مخفی» بازی سیاسی فردی قدرت طلب به نام مذهب را هوشمندانه روایت می کند. هریک از قصه های شیرین این کتاب وجهی از بیماری های فرهنگی ما را تصویر می کند. گرچه از نوشتن این کتاب نزدیک به شصت سال می گذرد بسیاری از امراض فرهنگی مورد اشاره ابوالقاسم پاینده هنوز هم در میان ایرانیان زنده اند! ابوالقاسم پاینده در سال ۱۳۶۳ درگذشته است.

دکتر محمدرضا سرگلزایی (روانپزشک)