شازده احتجاب

«شازده احتجاب» اثر هوشنگ گلشیری، نویسنده‌ی معاصر ایرانی، است که اولین‌بار سال 1348 در 28 سالگی نویسنده منتشر شد. ناشر فعلی کتاب انتشارات نیلوفر است. این کتاب به زبان‌های انگلیسی و فرانسه ترجمه شده و مورد تحسین بسیاری قرار گرفته، به حدی که گلشیری، شازده احتجاب را خوش‌اقبال‌ترین اثر خود می‌داند. از این کتاب فیلمی نیز به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا ساخته شد.
شازده احتجاب (خسرو) مبتلا به سل است، او برخلاف میل پدر از اداره‌ی عمارات اجدادی روی‌گردان شده و به قمار مشغول است. شازده در آخرین شب زندگی‌اش خاطرات خانوادگی خود را به یاد می‌آورد و نویسنده در بطن این خاطرات، به شرح ستم اجداد قجر شازده می‌پردازد. فخری مستخدم شازده تنها کسی است که تا آخر داستان حضور دارد و وقایع خانه‌ی متروک را می‌بیند و... .
«شازده احتجاب» نام گلشیری را به عنوان نویسنده‌ای نوگرا و مدرن بر سر زبان‌ها انداخت. داستان در دوره‌ی انتقال قدرت از قاجار به پهلوی رخ می‌دهد، زمانی که اشرافی‌گری در ایران در حال نابودی است. داستان به شیوه‌ی سیال ذهن نوشته شده و به خاطر شیوه‌ی روایی، ساختار و محتوایش اثری غنی در ادبیات ایران به شمار می‌آید. در داستان حین تداعی خاطره‌ها، راوی نیز عوض می‌شود؛ راوی گاهی نویسنده است، گاهی خسرو و گاه فخری پیشخدمت شازده. برخی از اتفاق‌ها از چند دیدگاه و از طریق راویان مختلف روایت می‌شود که باعث پیچیدگی و عمق بیشتر داستان شده است.
محوریت رمان، بر ظلم و زورگویی خاندان شازده در تقابل با انفعال و بیهودگی زندگی او جریان دارد؛ کسی که اطرافیان انگشت‌شمار باقی‌مانده‌اش را قربانی بی‌ارادگی و ضعف شخصیت خود کرده است.

فرناز ابراهیمی


داستان‌های فارسی - قرن ۱۴
۱۲۰ صفحه

فخرالنسا می‌گفت: این‌ها که نشد کار! خودت را داری فریب می‌دهی. باید کاری بکنی که کار باشد، کاری که اقلا یک صفحه از تاریخ را سیاه کند. تفنگ را بردار و برو کنار نرده‌های باغ و یکی را که از آن طرف رد می‌شود نشانه بگیر و بزن. بعد هم بایست و جان کندنش را نگاه کن. اما اگر از کسی بدت آمد، اگر دیدی طرف دارد یک بیت شعر غلط می‌خواند و یا بینی‌اش را می‌گیرد و یا حتی پایش را گذاشته است روی سکوی خانه‌ی تو تا بند کفشش را ببندد، ماذون نیستی سرش را نشانه بگیری. انتخاب طرف هرچه بی‌دلیل‌تر باشد بهتر است. کسی که برای کشتن یک آدم دنبال بهانه می‌گردد، هم قاتل است هم دروغگو، تازه دروغگویی که می‌خواهد سر خودش را کلاه بگذارد. اگر خواستی بکشی دلیل نمی‌خواهد. باید سر طرف، سینه‌ی طرف را هدف بگیری و ماشه را بچکانی، همین! از اجداد والاتبار یاد بگیر. وقتی شکار پیدا نمی‌کردند آدم می‌زدند، بچه‌ها را حتی. می‌ایستادند و نگاه می‌کردند. به دست و پاهایش که جمع می‌شد و تکان می‌خورد و به آن چشم‌ها که خیره به آدم نگاه می‌کرد...