شش الگوی تفکر درباره‌ی اطلاعات

به نظر شما به چه علت در عصر امروز مجهّز شدن به ابزارهایی برای تفکر سازمان‌یافته و نظام‌مند از اهمیت برخوردار است؟

یکی از پاسخ‌ها می‌تواند این باشد که عصر اطلاعات زمانه‌ای است که بشر در معرض بمباران اطلاعاتی قرار دارد و به نظر می‌رسد یکی از راه‌های جان سالم به در بردن از این متجاوزهای دوست‌داشتنی، آموختن مهارت‌های درست اندیشیدن است.

ادوارد دو بونو، پزشک، فیزیولوژیست و روان‌شناس اهل مالت، این ابزار را در اختیار ما قرار می‌دهد. دکتر دو بونو را برنامه‌نویس مغز انسان می‌دانند، او علاوه بر تألیف «شش الگوی تفکر درباره‌ی اطلاعات»، کتاب‌های «شش کلاه تفکر»، «تفکر موازی»، «درس‌های درست اندیشیدن» و «تمرینات سریع فکر کردن» را نیز تحریر کرده است و همواره در تلاش بوده است تا با روش‌های ساده و نظام‌مند، تفکر انتقادی، کاربردی و موثر را آموزش دهد.

دکتر دو بونو معتقد است، حیات ما بدون اطلاعات غیرممکن است، اگر داده‌های لازم در اختیار ما قرار نگیرد، زندگی غیرممکن خواهد بود اما زمانی که در مواجهه با اطلاعات ازهم‌گسیخته و هدایت نشده قرار بگیریم و اطلاعات ما را در انقیاد و تسخیر خودشان قرار دهند باز هم زندگی غیر ممکن خواهد بود. چرا که تنها غربال‌گری داده‌ها و دسته‌بندی آن‌ها است که ما را از خطر محاصره اطلاعاتی نجات می‌دهد.

کتاب «شش الگوی تفکر درباره‌ی اطلاعات» راه و روش گزینش اخبار را در اختیار انسان امروز قرار می‌دهد. این کتاب کوچک 100 صفحه‌ای، الگوهایی را ارائه می‌دهد که با کمک آن‌ها می‌توانیم، توجهمان را به صورت گزینشی به سوی داده‌های محیط معطوف کنیم و از توهم دانستن به سمت به دست آوردن دانش کاربردی و انتقادی حرکت کنیم.

الگوهای تفکر، زبان نمادینی هستند که به ما ابزار لازم برای رویارویی با اطلاعاتی که از رسانه‌ها دریافت می‌کنیم، می‌دهند. ادوارد دو بونو در این کتاب از اشکال هندسی به عنوان استعاره‌ای برای انواع توجه به اطلاعات بهره می‌برد، مثلاّ الگوی مربع به ما می‌گوید از تفکر نقادمان برای تحلیل اخبار استفاده کنیم و داستان‌پردازی‌ها را از حقیقت محض تشخیص دهیم. با کمک الگوی مربع به راحتی می‌توان، پیام جانب‌دارانه‌ی مستتر در اکثر اخبار یک رسانه را کشف کرد و نسخه‌های متعصبانه و والد مابانه را که به شکل داستان و قالب‌های ادبی دل‌نشین، تجویز می‌شوند را بیرون کشید.

همچنین الگوی دایره به ما کمک می‌کند تا صحّت اطلاعات را محک بزنیم. معمولاً جذابّیت های بصری و شنیداری مانع می‌شوند تا ما اطلاعات بی‌اعتبار را از اخبار موثق تفکیک کنیم. نماد دایره می‌تواند مهارت شک ورزی دریافت‌کننده اخبار را در مواجهه با اطلاعاتی که از سوی رسانه‌های معتبر و قابل اعتماد ارائه می‌شود، افزایش دهد و کمک کند تا غرض‌ورزی‌های شخصی از حقیقت بیرون کشیده شود.

در این کتاب، دکتر دو بونو به خوانندگان خود کمک می‌کند تا به «به فرایند توجه «توجه کنند. در حقیقت به عقیده وی، ضعف و ناتوانی در مدیریت توجه باعث می‌شود تا امکان به دست گرفتن افسار ذهن، فراهم نشود و مردم تنها تصوری مبهم و ناشناخته از آن چه می‌خواهند بدانند، به دست بیاورند. شفاف‌سازی اطلاعات با ابزارهای نمادین تفکر، کمک می‌کند افراد بدانند از اطلاعات موجود کدام‌یک کاربردی هستند و توانایی استخراج اطلاعات جذاب اما پنهان و غیر آشکار را از انبوه داده‌ها به دست آورند.

در صفحات پایانی کتاب، دکتر دوبونو، شیوه سامان‌دهی و دست یافتن به نتایج اطلاعات کسب‌شده را ارائه می‌دهد. او می‌گوید: این تصور که افراد مختلف، در مواجهه با اطلاعات یکسان به نتایج شبیه به هم و مشترکی می‌رسند، درست نیست، نتایجی که از اطلاعات به دست می‌آید باید به شکل فردی و انحصاری ثبت و بررسی شود.

کتاب شش الگوی تفکر به ما نشان می‌دهد که چگونه توجه را از وضعیت ناخودآگاهی به وضعیت خودآگاهی تبدیل کرده و ضعف تفکر را در شناسایی فریب رسانه و انتخاب گزینشی اطلاعات را به نقطه قوت آن بدل کنیم.

مریم بهریان (دانشجوی دکتری روان‌شناسی)

ادوارد دوبونو