مغلطه

"مراقب سرایت اظهار نظرهای کارشناسی باشید. این اتفاق زمانی رخ می دهد که کسی را که در زمینه ای کارشناس است به عنوان منبعی موثق در زمینه ای کاملأ متفاوت با تخصصش به شما معرفی می کنند. مثلأ به نظرات انیشتین حتی اگر در زمینه های کاملأ بی ربط با دنیای فیزیک باشند توجهی خاص می شود. از افراد بسیاری شنیده ام که اکثر ما فقط از ده درصد قابلیت مغزمان استفاده می کنیم. وقتی از آن ها می پرسم که چرا باید چنین چیزی را باور کنم می گویند چون #انیشتین این طور گفته است. این که او چه طور در جایگاهی قرار داشته که بتواند چنین نظری بدهد برای کسی روشن نیست. کسی نمی تواند منکر هوش فوق العاده انیشتین شود ولی انیشتین در مورد این که ما از چند درصد قابلیت های مغزمان استفاده می کنیم چیزی بیشتر از من و شما نمی دانست!"

آن چه خواندید بریده ای است از کتاب "مغلطه" نوشته جمی وایت. نویسنده این کتاب مدرّس فلسفه در دانشگاه کمبریج بوده است و مقالات بسیاری را عمدتأ درباره "حقیقت" در مجلاتی مانند "تحلیل" و "مجله انگلیسی فلسفه علم" به چاپ رسانده است. جمی وایت در کتاب "مغلطه" سعی می کند ما را در مقابل "تفکر غلط" واکسینه نماید. او در این کتاب انواع روش های متقاعد کردن غیر استدلالی را به ما معرفی می کند.
روش های متقاعد کردن مبتنی بر استدلال غیرمنطقی را "مغلطه" یا مغالطه" یا "سفسطه" می نامیم. "مغالطات" در واقع روش های فریب دادن مغز و ناکار کردن تفکر نقاد هستند. یکی از این مغالطات، سفسطه اقتدار است: ابتدا اقتدار، بزرگی، نبوغ، ثروت و موفقیت یک فرد را توضیح می دهیم و سپس بخشی از عقاید، افکار و گفته های او را نقل قول می کنیم. منطقی که پشت این نقل قول وجود دارد این است: فردی با این هوش و اهمیت و موفقیت که نمی شود اشتباه بکند! این نتیجه گیری، منطقی نیست بلکه "شبهِ منطقی"است.
سفسطه ی اقتدار یکی از دوازده نوع سفسطه ای است که جمی وایت در کتاب "مغلطه" شرح داده است.
کتاب در زبان اصلی با لحن طنزآمیزی همراه است. متأسفانه مترجم نتوانسته طنز کلام نویسنده را به ترجمه فارسی منتقل کند به همین دلیل گرچه ترجمه سلیس و صحیح است ولی ریشخندی را که جمی وایت به غلط اندیشی ما دارد در ترجمه فارسی نمی بینیم. این ریشخند فیلسوفانه گاهی برای بیدار کردن ما از چُرت عادت های فکری غلط مان ضروری است.
در انتها بریده دیگری از این کتاب ارزشمند را برایتان نقل می کنم:

"با ایمان بودن چقدر لذت بخش است ولی به این که آیا موضوع مورد نظرتان حقیقت دارد یا نه هیچ ربطی ندارد! ایمان هر قدر هم برای کسی احساسات زیبا ایجاد کند و هر قدر هم که کسانی که این احساسات را بروز می دهند فرهیخته باشند، باز هم از حیث نگرش مبتنی بر شواهد ، دقیقأ از جنس تعصّب است. همین که باوری از سر ایمان شکل گرفته است شاهدی است بر این که نه گواهی وجود دارد و نه دلیلی!"

دکتر محمدرضا سرگلزایی (روانپزشک)

جمی وایت