جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران

«جستارهایی درباره‌ تئوری توطئه در ایران» مجموعه‌ای است که از سه گفتار مستقل تشکیل شده و توسط سه تن از صاحب‌نظرانِ صاحب‌نام مسائل اجتماعی ایران معاصر ی«رواند آبراهامیان، احمد اشرف و محمدعلی همایون کاتوزیان» نوشته شده است. محمدابراهیم فتاحی این اثر را گردآوری و ترجمه کرده است.

تئوری‌های توطئه یک تبیین عمومی و مشترک برای بیان علت پدیده‌های متفاوت اجتماعی و سیاسی است. نظریه‌ی توطئه و یا به تعبیر دقیق‌تر، توهم توطئه دارای تعاریف متعددی است و می‌توان ادعا کرد که جایگاه و مصادیق برجسته‌ی توطئه‌باوری و تئوری توطئه در ایران به دلایل گوناگون از جمله عدم تلاش برای ترسیم تصویری گویا از سوی اندیشمندان و به طبع آن کمبود منابع فارسی، علی‌رغم کاربرد فراوان آن در ایران، هنوز به طور شایسته تبیین نشده است.
از لحاظ تاریخی نمی‌توان انکار کرد که قدرت‌های برتر در دوره‌های گوناگون، مستقیم یا غیرمستقیم، در مسائل داخلی کشورها مداخله کرده‌اند. این نکته‌ای است که خود آن‌ها بارها بدان اشاره داشته و در بیشتر موارد به طور علنی آن را اعلام کرده‌اند. اما مسئله‌ی اساسی این است که در تحلیل‌های مبتنی بر دیدگاه توطئه بدون توجه به عوامل داخلی زمینه‌ساز توطئه‌ی خارجی و نقش نیروهای اجتماعی، هیچ‌گونه جایگاهی برای رقابت، حوادث عادی و طبیعی و کنش و واکنش انسان‌ها و جوامع در سطوح عقلانی و عاطفی در نظر گرفته نمی‌شود. در سیاست جهانی معاصر مبنای رفتار کشورها و حکومت‌ها کسب منافع بیشتر است و نمی‌توان کشوری را با تاکید بر اصول اخلاقی شخصی محکوم کرد. نظریه‌ی توطئه با پیش‌فرض قراردادن برخی اصول خاص ویژه‌ی خود، همه‌ی حکومت‌ها، گروه‌های مخالف داخلی و جوامع غیرخودی را دشمن تلقی می‌کند و حکم به محکومیت و اهریمن‌صفتی آنان می‌دهد.

یرواند آبراهامیان یرواند آبراهامیان (Ervand Abrahamian) متولد ۱۳۱۹ در تهران، تاریخ‌نگار ارمنی-آمریکایی متولد ایران است.