آزادی یا مرگ

رمانی از «نیکوس کازانتزاکیس (1883-1957)»، نویسنده یونانی، که در 1950 با عنوان اصلی «کاپیتان میخالیس» نوشته و در 1953 در «آتن» منتشر شد. قهرمان اصلی کاپیتان یا پهلوان میخالیس، از بسیاری جهات پدر خود نویسنده را به یاد می‌آورد، خیالبافی افسانه‌وار و سرگذشت واقعی پی در پی به هم می‌آمیزند. نویسنده در فصلهای نخست کتاب دیگرش با عنوان «نامه به ال گرکو» نیز، چهره این مرد عبوس، ساکت، خشن و سازش‌ناپذیر را، که حتی ترس و وحشت را در میان خانواده خود، حکمفرما می‌ساخت، مجسم کرده است. در این کتاب «آزادی یا مرگ» که در آن داستان دو شورش «جزیره کِرت» را، در سالهای 1889 و 1897 بر ضد ترکان عثمانی، یکجا درهم آمیخته است، پهلوان «میخالیس» به عنوان مظهر شورش و قیام، در برابر آنچه انسان را زجرداده و زندگی او را به صورت سرنوشتی ساده و بی‌اهمیت درآورد؛ نمودار می‌شود. در این داستان، نیروی اشغالگر، زن و حتی خانواده، هرکدام مانع آدمی، در راه نیل به آزادی هستند. از اینرو، پس از کشتاری که ترکان از مسیحیان شهر «کاندی» در «کِرت» می‌کنند، پهلوان «میخالیس» یکی از نخستین کسانی است، که راه مبارزه مخفی را در پیش می‌گیرد، و آخرین کسی است که در آنجا با رد هرگونه سازش و هرنوع تمکین، جان می‌سپارد. او در آخرین مأمنی که در آن پناه گرفته است، درحالی که سلاح به دست دارد و گروهی از فداییان دور و برش هستند، کشته می‌شود. در اطراف این قهرمان، جمعی از «کرتیان»، مرکّب از جنگجویان و مبارزان شرکت کننده در شورشهای مختلف، راهزنان، دزدان دریایی، چوپانان، دهقانان و رؤسای خانواده هستند، که همگی حقیقتی ساده و کلی را شعار خود کرده‌اند و آن این است: «به هیچ قیمتی نباید به آنچه شأن و شرف آدمی را پایین می‌آورد تسلیم شد، بلکه باید مبارزه کرد و برای آزادی زنده بود و مُرد». در این جهان که آداب و رسوم کهن بر آن حکمفرماست، بزرگمردی همواره دوش به دوش شجاعت روان است. «سیفاکاس» پیر، پدربزرگ پهلوان «میخالیس»، مظهر آن دنیای کهن است. مردی است با فضایل و ملکات استوار که در او جوانمردی گویی جزء جدایی‌ناپذیر خشونت و شجاعت است. کتاب، برای نویسنده بازگشتی به سالهای کودکی است، در مورد شورش «کرتیان» بر «ترکان عثمانی»، بیان‌کننده حکمتی است، که نویسنده قبلاً در 1927 در نخستین اثرش با عنوان «ریاضت» وصف کرده بود، و آن این است: «فضیلت مبارزه کردن برای آزادی والاست، چندان که خود آزاد بودن نیست.»

موضوع(ها):
داستان‌های یونانی

نیکوس کازانتزاکیس