کوزه‌ای از آب بحر

از مقدمهٔ کتاب: علاقهٔ عاطفی من به تصوّف و مولانا انگیزهٔ نوشتن کتاب کوزه ای از آب بحر بود. امّا اکنون بر این باورم که جامعهٔ ما امروز بیشتر به اخلاق شهروندی مبتنی بر عقلانیّت نیاز دارد تا تفکّر عرفانی لذا مایلم نگرانی های خود را در این باره با شما در میان بگذارم.
اوّل اينكه برداشت من اين است كه جوّزدگي و مدگرايي در بين اقشار تحصيلكرده ما هم همچون قشر کم سواد شيوع بالایی دارد و گاهي ژست مثنوي خواني و مولانا شناسي در ميان ما مُد مي شود. نشانهٔ اين جوّزدگي و ژست، نوعي تعصب نسبت به مولاناست. به گونه اي كه انگار مولانا هر چه گفته، درست است و انديشه او تراز و شاقول رشد رواني و معنوي است.
دوّم اينكه اغلب مولانا دوستان، هندسه معرفتي مولانا را به طور كامل نمي شناسند و به دلخواه، پاره اي از انديشه هاي مولانا را چنان سرهم مي كنند كه به يك هندسه معرفتي جديد و متفاوت مي رسند. مولانايي كه مولانا دوستان امروزی مي شناسند يك عارف اهل مدارا، یک هنرمند خلاق و يك قصه گوی شيرين سخن است. امّا مولانا "به رندی" از ابزار هنر و قصه گويی براي القاء يك نظام باور استفاده مي كند؛ نظام باوری كه از نظر اخلاقی مبتنی بر كفّ نفس رواقی گری استوار است و از نظر مذهبی بر اطاعت بي چون و چرا از ولی امر و از نظر شناخت بر وحی مداری.
پروتستانيسم اسلامی مبتني بر "دين داري تجربت انديش" پيام اصلي مولانا نيست، بلكه مولانا به مذهبی معتقد است كه در آن خواص، وحی دريافت مي كنند و عوام اطاعت می كنند:

عقل عقلند اولياء و عقل ها
بر مثال اشتران تا انتها!

از هندسهٔ معرفتی مولانا نمی توان "مردم سالاری دينی" را بيرون كشيد.
نتيجه اين كه اگر قرار است مثنوي خواني و مولانا شناسي داشته باشيم، لازم است با ديد نقد به اين ميراث فرهنگی مان نگاه كنيم و همان طور كه ارمغان هاي انديشه مولانا را گرامی می داريم، آسيب های انديشه او براي جامعه خودمان را هم در نظر داشته باشيم.

دکتر محمدرضا سرگلزایی (روانپزشک)

محمدرضا سرگلزایی محمدرضا سرگلزایی (متولد ۰۴ آبان ۱۳۴۹، زابل) روان‌پزشک، شاعر و نویسنده و پژوهشگر حوزه‌های فلسفه و اسطوره‌شناسی اهل ایران است.