محمد ارکون

تولد : محمد ارکون (زادهٔ ۱ فوریه ۱۹۲۸ در بنی ینی – درگذشتهٔ ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۰ در پاریس) از بزرگترین اسلام‌شناسان فرانسه و استاد ممتاز دانشگاه سوربن و از اندیشمندان اسلامی بود.

محمد ارکون در ۱ فوریه ۱۹۲۸ در روستایی در کبیلی، منطقه‌ای در شمال الجزایر زاده شد. زبان مادری‌اش بربر، زبان دبستان و دبیرستانش فرانسوی بود و زبان عربی را نیز در دبیرستان و بیشتر در دانشگاه آموخت. با آن‌که عربی زبان سوم اوست، اما او در نوجوانی حافظ قرآن می‌شود. وی دارای دکترا از دانشگاه سوربن بود و عنوان رساله وی «انسان‌گرایی عربی در سده نهم و دهم میلادی؛ مسکویهٔ فیلسوف و تاریخ‌نگار» بود.
طرح فکری او در رویکرد به اسلام که عبارت بود از تاریخ‌مند دیدن همهٔ متن‌ها و گفتارها و نهادن همهٔ رخدادها در سیاق تاریخی و واسازی دوگانه‌ها و براندازی آن‌ها بیش از طرح‌های دیگر در این باره انقلابی به نظر می‌رسد. او می‌کوشید سنت، متون و تاریخ اسلام را از چشم اندیشمندان رادیکال دوران خود از جمله لوسین فور، فرنان برودل، ژاک لاکان، میشل فوکو، ژاک دریدا، پیر بوردیو، ژاک گودی، کورنولیوس کاستوریادیس و رنه ژرار بخواند. از همین رو بود که آثار او برای خوانندگان عام مسلمان غریب می‌آمد.
ارکون در زمانه‌ای پژوهش دربارهٔ اسلام را آغاز کرد که اسلام‌شناسی در دانشگاه‌های غربی بیشتر در انحصار رشتهٔ اسلام‌شناسی/خاورشناسی سنتی بود. ارکون مطالعات و تحقیقات فیلولوژیک اسلام‌شناسان را بسیار ارج می‌نهاد، اما باور داشت که اسلام‌شناسی نباید در مرزهای زبان‌شناسی تاریخی بایستد. او روش خاورشناسان را از این رو نقد می‌کرد که با اسلام و تاریخ آن برخوردی اروپا محورانه دارند و روش‌هایی را که در مطالعهٔ جوامع غربی و متون یهودی و مسیحی به کار می‌گیرند در پژوهش اسلام کنار می‌گذارند؛ گویی اسلام، متون و جوامع اسلامی تافته‌ای جدا بافته‌اند. او می‌اندیشید روش‌شناسی علوم انسانی، هرمنوتیک و زبان‌شناسی جدید همه باید در مطالعهٔ اسلام اجرا شوند. از این رو، نقد او از خاورشناسی کاملاً متفاوت از نقد ادوارد سعید، از آن بود. ارکون نمی‌کوشید از اسلام هویتی متفاوت از ادیان دیگر بسازد. او خواهان مشارکت مسلمانان در چیزی بود که به باور او عقلانیتی جهانی بود؛ عقلانیتی که به پیروان ادیان گوناگون رخصت می‌دهد بر پایهٔ معیارهایی که به باور او علمی بود، با یکدیگر گفتگو کنند و همدیگر را به شکلی تفاهمی بشناسند.

آثار به فارسی
۱. چگونه قرآن بخوانیم
۲. اسلام: دیروز و امروز (نگرشی نو به قرآن)
۳. اسلام: دیروز-فردا
۴. اسلام؛ اصلاح یا براندازی؟
۵. نقد عقل اسلامی
۶. اعادهٔ اعتبار به اندیشهٔ دینی: گفتگوی بلند
۷. تاریخمندی اندیشهٔ عربی-اسلامی
۸. دانش اسلامی: قرائتی بر مبنای علوم انسانی
۹. ساخت بشری اسلام
۱۰. مبانی قرآن‌شناسی ارکون: مهم‌ترین متون قرآن‌شناسی محمد ارکون (۳ جلد)
۱۱. انسان گرایی در تفکر اسلامی