خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هرساله حجم وسیعی از کتاب‌های مختلف کودک و نوجوان در حوزه تالیف و ترجمه از سوی ناشران متعدد منتشر می‌شود و به دست مخاطبان می‌رسد اما همه این آثار باکیفیت نیست و طبق نظر کارشناسان و منتقدان کتاب، بخش قابل توجهی از آن‌ها کتاب‌های بازاری و بی‌کیفیت است که حتی ممکن است تاثیرات سوء بر مخاطب داشته باشد و آن‌ها را از کتاب خواندن دلسرد کند. از سویی اغلب پدر و مادرها و بچه‌ها هم آگاهی و اطلاعات لازم برای تفکیک کتاب خوب و ضعیف را ندارند و هر کتابی که رنگ و لعابی داشته باشد را برای فرزندشان تهیه می‌کنند.

نکته قابل توجه دیگر در این زمینه، قیمت کتاب‌ها و میزان بودجه‌ای است که خانواده‌ها برای خرید کتاب برای فرزندانشان درنظر می‌گیرند. در سال‌های اخیر با افزایش بی‌رویه تورم در جامعه و عدم تناسب بین درآمد اقشار کم‌درآمد جامعه با خرج و مخارج زندگی، از یک سو و افزایش قیمت کتاب‌ها از سوی دیگر سبب شده، خانواده‌ها با دقت بیشتری به خرید کتاب برای فرزندانشان اقدام کنند و به دنبال یافتن کتاب‌های خوب و باکیفیتی باشند که با قیمت مناسب منتشر شده است. در این میان، فهرست‌هایی که از سوی نهادهای مختلف منتشر می‌شود و شامل نام کتاب‌هایی‌ است که براساس بررسی‌ و نظر کارشناسان کتاب کودک از کیفیت لازم ظاهری و محتوایی برخوردارند، می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد و اطلاعات مفیدی را در اختیار خانواده‌ها و بچه‌ها قرار دهد.

یکی از این فهرست‌ها، کتاب‌های راه‌یافته به فهرست لاک‌پشت پرنده است که به صورت فصلی منتشر می‌شود و در هر فصل، تعدادی از نویسندگان، مترجمان، منتقدان و کارشناسان، کتاب‌های کودک و نوجوان منتشر شده را بررسی کرده و بهترین کتاب‌ها را انتخاب و معرفی می‌کنند. اما سوال این‌جاست که این فهرست‌ها چقدر در جامعه شناخته شده‌اند و به دست کتابفروشان و فروشگاه‌های شهر کتاب می‌رسند.

فهرست‌های کتاب‌های برگزیده تاثیری در میزان فروش ندارد
راضیه صدری‌زاده، مسئول فروش کتاب کودک و نوجوان شهر کتاب هفت‌چنار، در این باره به ایبنامی‌گوید: تا به‌حال فهرست لاک‌پشت پرنده یا سایر فهرست‌های مربوط به کتاب کودک که از سوی نهادهای مختلف مانند شورای کتاب کودک منتشر می‌شود برای ما ارسال نشده یا از سوی ویزیتورهایی که با ما کار می‌کنند، تبلیغ نشده است. اما به دلیل علاقه شخصی که به حوزه کودک و نوجوان دارم در کانال لاک‌پشت پرنده در فضای مجازی عضو شده‌ام و اخبار آن را دنبال می‌کنم. و هر زمانی که فهرستی را منتشر می‌کنند براساس آن کتاب‌ها را تهیه می‌کنم و در کتابفروشی عرضه می‌کنم.

او در ادامه به میزان شناخت و استقبال مخاطبان از این فهرست‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: اما شناخت مخاطبان از این جایزه بسیار اندک است و استقبال نمی‌کنند. حتی وقتی قفسه جداگانه‌ای را برای این آثار اختصاص می‌دهیم هم در میزان استقبال آن‌ها تاثیری ندارد. البته اگر کارشناس یا فروشنده توضیحاتی را درباره کتاب برگزیده به آن‌ها بدهد و درباره محتوای آثار صحبت کند تمایل آن‌ها به خرید کتاب بیشتر می‌شود اما در کل، این فهرست‌ها تاثیری در میزان فروش ما ندارد.

به نظر من عاملی که در فروش بیشتر کتاب‌ها تاثیر دارد تسلط فروشنده نسبت به محتوای آثار است زیرا در این‌صورت به راحتی می‌تواند مراجعه‌کنندگان را راهنمایی کند تا کتابی که دارای موضوع و محتوای مورد نظرشان است را انتخاب کنند. البته تبلیغات هم موثر است. در حال حاظر پرفروش‌ترین کتاب‌های ما در حوزه کودک و نوجوان مجموعه‌های «تام گیتس»، «خانه درختی»، «کارآگاه سیتو»،‌ «پاستیل‌های بنفش»،‌ «طلسم آرزو» و «می می نی» است.

اغلب مخاطبان فهرست لاک‌پشت پرنده را نمی‌شناسند
اما نازنین هنرکار، مسئول فروش کتاب‌های کودک و نوجوان شهر کتاب پاسداران، از فروشندگانی است که فهرست لاک‌پشت پرنده همیشه به دستش می‌رسد. او در این باره به ایبنا می‌گوید: هر فصل که فهرست لاک‌پشت پرنده منتشر می‌شود از سه یا چهار روز قبل از اینکه به صورت رسمی اعلام شود به وسیله ویزیتورها در اختیار ما قرار می‌گیرد و ما از کتاب‌های برگزیده در این جایزه باخبر می‌شویم.

او در ادامه با بیان اینکه این فهرست تاثیر زیادی در میزان فروش ندارد، توضیح می‌دهد: میزان استقبال از فهرست لاک‌پشت پرنده بستگی به مکان کتابفروشی و موقعیت آن دارد. مثلا زمانی که من در فروشگاه شهر کتاب مرکزی کار می‌کردم میزان استقبال از این فهرست بسیار زیاد بود و کودکان و نوجوانان زیادی در طول روز به ما مراجعه می‌کردند و کتاب‌هایی که در این فهرست معرفی شده بود را می‌خریدند. البته این استقبال، ارتباط زیادی با برگزار شدن جشن لاک‌پشت پرنده در این کتابفروشی داشت. اما در کتابفروشی‌های دیگر میزان استقبال از آثار این فهرست متفاوت است مثلا در کتابفروشی ما اغلب مراجعه‌کنندگان این فهرست را نمی‌شناسند و به دنبال کتاب‌هایش هم نیستند. براین اساس هربار که این فهرست اعلام می‌شود سعی می‌کنم اطلاعاتی را درباره آن به مراجعه‌کنندگان ارائه دهم تا کم‌کم نسبت به این جایزه شناخت پیدا کنند.

هنرکار می‌گوید: به نظر من عامل مهم در میزان فروش یک کتاب، کیفیت ظاهری و محتوایی اثر است و مخاطبان بیشتر از اینکه برگزیده شدن یک کتاب برایشان اهمیت داشته باشد به محتوای کتاب، روان بودن متن، تصویرگری، کیفیت چاپ، تصویر روی جلد و دارا بودن محتوای آموزشی اهمیت می‌دهند. علاوه براین تبلیغات هم در فروش کتاب بسیار تاثیرگذار است. براین اساس بیشترین آمار فروش کتاب ما در بخش کودک و نوجوان مربوط به انتشارات هوپا و پرتقال است. معمولا نوجوانان در شهر کتاب پاسداران از کتاب‌هایی مانند «ته جدولی‌ها»، «ماکاموشی»، «درخت دروغ»، «بی‌صدایی» «خوب‌های بد، بدهای خوب»، «ماتیلدا» و «بخشنده» و کودکان از مجموعه‌هایی مانند «قصه‌های نترسناک» و «نامه‌های فلیکس» استقبال می‌کنند.

اطلاعی از فهرست‌‌های آثار برگزیده کتاب کودک ندارم
فریبرز خشنود، از ویزیتورهای کتاب کودک است که در محدوده غرب و جنوب غربی تهران فعالیت می‌کند و با 6 شهر کتاب و 30 کتابفروشی ارتباط دارد و درباره کتاب‌ها به آن‌ها اطلاع‌رسانی می‌کند. او که شناخت خوبی نسبت به موضوعات مختلف کتاب‌های کودک و نوجوان و ناشران گوناگون دارد، در این باره می‌گوید: در طول مدتی که در این حوزه فعالیت می‌کنم اطلاعی از فهرست‌هایی که در این زمینه منتشر می‌شود، ندارم و تا به حال هم لیستی در این زمینه به دستم نرسیده است که بخواهم درباره آن با کتابفروش‌ها صحبت کنم. از سویی کتابفروش‌ها یا فروشندگان شهر کتاب‌ها هم تا به‌حال از من سراغی از این فهرست‌ها یا کتاب‌های راه‌یافته به این فهرست‌ها نگرفته‌اند.

او در ادامه می‌افزاید: من کتاب‌ها را براساس گروه سنی و موضوع معرفی می‌کنم و می‌دانم کدام کتاب‌ها در کدام کتاب‌فروشی‌ها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مساله تعیین کننده در میزان استقبال مخاطبان از کتاب‌ها، سطح تبلیغاتی است که در کشور صورت می‌پذیرد. مثلا کتاب‌های هوپا و پرتقال به دلیل تبلیغات بیشتر، خواهان بیشتری هم دارند و مجموعه‌های «تام گیتس» و «خانه درختی» آن‌ها پرطرفدار است، بعد از آن هم آثار فانتزی شهر قلم مورد استقبال قرار می‌گیرد. مورد بعدی که بعد از تبلیغات در فروش یک کتاب موثر است، نام مترجم و نویسنده کتاب است که برای کتابخوان‌ها اهمیت زیادی دارد و می‌تواند در فروش یک کتاب تاثیرگذار باشد.

دنبال کتابی هستم که به سلیقه‌ام نزدیک باشد
این صحبت‌ها، مرا به یاد دختری می‌اندازد که اردیبهشت‌ماه امسال به صورت اتفاقی در سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب دیدم. او به همراه خواهر کوچکترش به دنبال نشر پرتقال می‌گشت. از او پرسیدم این‌همه ناشر کودک، چرا به دنبال پرتقال هستید؟ در پاسخ گفت که نشر پرتقال و هوپا معروف‌ترین نشر کودک و نوجوان است. خواهرم دو سه سال است کتاب‌های هوپا و پرتقال را می‌خواند و راضی بوده و می‌خواهیم بقیه کتاب‌های این ناشران را هم ببینیم و بخوانیم. البته کتاب‌هایی هم از انتشارات افق و اعتلای وطن خوانده‌ام ولی کتاب‌های هوپا و پرتقال بیشتر به سلیقه‌ام نزدیک بود. در ادامه از پریناز برادران درباره فهرست‌های کتاب‌های برگزیده مانند لاک‌پشت پرنده پرسیدم اما او ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت که در خرید کتاب بیشتر به موضوع آن توجه می‌کند تا با سلیقه‌اش سازگار باشد.

امکانات و نیروی انسانی لازم برای ارسال فهرست لاک‌پشت پرنده به کتابفروشی‌ها را نداریم.
در ادامه به سراغ مریم محمدخانی، دبیر اجرایی و عضو گروه داوری لاک‌پشت پرنده، رفتم. او در این باره می‌گوید: فهرست‌هایی که از سوی هیات داوران لاک‌پشت پرنده به صورت فصلی منتشر می‌شود را به صورت عمومی در کانال لاک‌پشت پرنده در فضای مجازی منتشر می‌کنیم. همچنین به صورت چاپی در شهرکتاب مرکزی هم ارائه می‌شود. اما ارائه عمومی و ارسال به کتابفروشی‌ها و شهرکتاب‌ها نداریم چون امکانات و نیروی انسانی لازم برای این کار را در اختیار نداریم.

او در ادامه می‌افزاید: درواقع فعالیت ما در لاک‌پشت پرنده به صورت داوطلبانه است و امکاناتی برای تبلیغات و ارسال فهرست‌های فصلی برای کتابفروشان و ... نداریم اما خیلی خوب است که از هر ظرفیتی برای این کار استفاده شود و لاک‌پشت پرنده به جامعه معرفی شود. تا پیش از این یعنی زمانی که پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان منتشر و در مراکز مختلف کانون پرورش فکری توزیع می‌شد، فهرست لاک‌پشت پرنده هم که در این پژوهشنامه چاپ می‌شد، از این طریق به دست کودکان و نوجوانان عضو کانون در سراسر کشور می‌رسید اما از وقتی که انتشار پژوهشنامه متوقف شده، این امکان را هم از دست داده‌ایم.

به گفته این نویسنده و منتقد ادبی، اما در طول این هفت سال که از تاسیس لاک‌پشت پرنده می‌گذرد شناخت نسبی در بین کتابفروشان و فعالان این حوزه ایجاد شده و خودشان کانال لاک‌پشت پرنده در فضای مجازی را دنبال می‌کنند و از فهرست‌ها باخبر می‌شوند. البته اگر با هدف معرفی کتاب خوب به بچه‌ها به این موضوع نگاه کنیم نه صرفا انتشار فهرست لاک‌پشت پرنده، فهرستی که در جام باشگاه‌های کتابخوانی به بچه‌ها معرفی می‌شود شامل فهرستی از همه آثار منتخب در جشنواره‌ها و جایزه‌های خصوصی و دولتی است و شامل کتاب‌های لاک‌پشت پرنده هم می‌شود.

لزوم حمایت از فهرست‌های کتاب کودک
بر این اساس، با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان نیازمند کسب آگاهی، دانش، مهارت‌های زندگی و داشتن سرگرمی‌های سالم و سازنده برای ساختن زندگی و آینده‌شان هستند باید به کتاب‌های خوب و باکیفیتی دسترسی داشته باشند که سطح دانش و اطلاعاتشان را افزایش دهد و در عین حال سرگرم‌کننده و جذاب باشد و در این میان بهترین راه برای رسیدن به کتاب‌های خوب و باکیفیت رجوع به فهرست‌هایی است که از سوی نهادهایی مانند لاک‌پشت پرنده، شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و ... منتشر می‌شود و حاصل ساعت‌ها و روزها بررسی و ارزیابی کارشناسان، منتقدان و نویسندگان ادبیات کودک است. لذا شایسته است از سوی نهادها و سازمان‌های متولی اقداماتی جهت معرفی چنین فهرست‌هایی به مخاطبان کتاب کودک، کتابفروشی‌ها و شهر کتاب‌ها انجام شود و امکان آشنایی بیشتر با این فهرست‌ها فراهم شود.