اگر همت سینماگران باشد همیشه امکان اقتباس وجود دارد

نویسنده : ملیسا معمار

به عقیده کارشناسان، اقتباس سینمایی از آثار ادبی، خونی حیات‌بخش برای دنیای سینما و تلویزیون محسوب می‌شود. درواقع ادبیات و سینما دو بعد از امور فرهنگی هستند که علاوه بر اثرگذاری بالا روی مخاطبان، می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. ترکیب این دو می‌تواند باعث خلق آثار ماندگاری شود که سال‌ها در خاطره مخاطب و جامعه هنری باقی بماند.
در سینمای ایران در سال‌های دورتر شاهد خلق اقتباس‌های سینمایی ماندگاری مانند «قصه‌های مجید» ساخته #کیومرث_پوراحمد ، «گاو» ساخته #داریوش_مهرجویی ، «داش آکل» ساخته #مسعود_کیمیایی ،‌ «مربای شیرین» ساخته #مرضیه_برومند ، «خمره» ساخته #ابراهیم_فروزش ،‌ «چکمه» ساخته #محمدعلی_طالبی ،‌ «مهمان مامان» ساخته #داریوش_مهرجویی ، «دیشب بابا تو دیدم آیدا» ساخته #رسول_صدرعاملی و ... بوده‌ایم که در بهتر دیده شدن کتاب‌ها هم تاثیر داشته‌اند.
هرچند که اقتباس ادبی در سینمای غرب رایج‌تر است و طرفداران بیشتری دارد و فیلمسازان ایرانی هم تا حدی به این سو رفته‌اند و آثاری مانند «جنایت» فیلمی از #محمدعلی_سجادی با الهام از داستان «جنایت و مکافات» #فئودور_داستایوفسکی ، «ناخدا خورشید» ساخته #ناصر_تقوایی با اقتباسی آزاد از رمان «داشتن و نداشتن» #ارنست_همینگوی و «پله آخر» ساخته #علی_مصفا با اقتباسی آزاد از داستان «مردگان» از مجموعه «دوبلینی‌ها» نوشته #جیمز_جویس را بر اساس داستان‌های نویسندگان خارجی ساخته‌اند، اما با نگاهی به آمار اقتباس ادبی در ایران، مخصوصا در سینمای کودک و نوجوان می‌بینیم که اقبال فیلم‌سازان نسبت به این مساله چشمگیر نیست و آثار تالیفی ایرانی ادبیات کودک و نوجوان در این زمینه مغفول مانده‌اند.
همزمان با آغاز سی‌ودومین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان با نگاهی به فیلم‌ها و انیمیشن‌های ایرانی راه‌یافته به این جشنواره، می‌بینیم فیلم سینمایی «بیست و سه نفر» به کارگردانی مهدی جعفری و تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده (سازمان هنری رسانه‌ای اوج)، تنها اثر اقتباسی است که بر اساس کتاب «آن بیست‌وسه نفر» نوشته #احمد_یوسف_‌زاده ساخته شده است و این سوال را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند که چه عواملی سبب کمتر دیده شدن آثار ادبی در سینمای ایران و کاهش گرایش فیلم‌سازان به اقتباس شده است؟


اگر همت سینماگران باشد همیشه امکان اقتباس وجود دارد
مهدی جعفری، کارگردان فیلم «23 نفر» در این باره به ایبنا می‌گوید: در دهه شصت و هفتاد میزان آثار اقتباسی در سینمای کودک رونق بیشتری داشت ولی متاسفانه الان سال‌هاست که اقتباس در سینمای ایران به طورکلی و نیز به طور اخص در زمینه فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصلا جدی گرفته نمی‌شود. نمی‌دانم به طور دقیق مشکل از کجاست اما مطمئنم که اگر همت سینماگران باشد همیشه امکان اقتباس وجود دارد.

تمایل بالای مردم به دیدن آثار غنی ادبی و وقایع مستند
او با اشاره به اینکه متاسفانه اغلب سینماگران اعتمادشان را به ادبیات از دست داده‌اند، می‌افزاید: ممکن است عده‌ای بگویند که آثار ادبی داخلی در حوزه کودک و نوجوان از کیفیت و قابلیت لازم برای اقتباس سینمایی برخوردار نیست ولی به گمان من هیچ تلاش خاصی هم در این زمینه از سوی فیلمسازان صورت نمی‌پذیرد. به هرحال با همه سخت‌گیری‌ها از میان انبوه آثار کودک و نوجوان، سالی دو یا سه اقتباس خوب امکان‌پذیر است.

جعفری با اشاره به اینکه همه بر این موضوع واقفند که بیشترین و مهم‌ترین آثار پرهزینه سینمای غرب در همه ژانرها، اغلب فیلم‌های اقتباسی هستند، می‌گوید: اگرچه کسی منکر خلاقیت و قدرت ادبی فیلمنامه‌نویسان حرفه‌ای برای خلق آثار اورژینال در سینما نیست اما سال‌هاست که هنر – صنعت سینما با روی آوردن به اقتباس از هر گونه ریسک اقتصادی هم پرهیز می‌کند. آثار غنی در ادبیات یا وقایع مستند رخ داده در واقعیت همیشه برای بینندگان از ارزش بالایی برای تماشا برخوردار بوده است به شرط آن که جنبه‌های سینمایی آثار نیز از کیفیت هنری لازم برخوردار باشد. امیدوارم هم در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و هم در حوزه فیلم‌های اقتباسی روز به روز شاهد پیشرفت‌ها و شکوفایی بیشتری در کشورمان باشیم.


این کارگردان، با تاکید بر اینکه فیلم «23 نفر» در واقع اقتباسی از خود واقعیت رخ داده در تاریخ معاصر ماست و نه الزاما برداشتی از کتاب «آن ۲۳ نفر» نوشته احمد یوسف‌زاده، درباره این فیلم توضیح می‌دهد: ما در «23 نفر» منابع گوناگونی داشتیم که یکی از آنها رمان «آن ۲۳ نفر» است و یکی دیگر هم مجموعه مستندی است که خود من حدود چهارده سال قبل درباره همین موضوع ساخته‌ام و نیز کتاب دیگری از خاطرات ملا صالح قاری و مصاحبه پراکنده با خود افراد گروه ۲۳ نفر. طبعا فیلم ما هم، یک فیلم کاملا اقتباسی به شمار می‌رود و اتفاقا از آن دسته فیلم‌هایی است که با حفظ لحن و ساختار سینمایی تلاش می‌کند تا بیشترین وفاداری را به واقعیت داشته باشد.
جعفری در ادامه درباره پرداختن به ژانر دفاع مقدس در حوزه کودک و نوجوان می‌گوید: به نظر من در حوزه و ژانر دفاع مقدس ما ملزم هستیم که بیشترین آثار اقتباسی را داشته باشیم. ادبیات غنی در این حوزه و نیز وقایع عجیب و شگفت‌انگیزی که در دوران دفاع هشت ساله رخ داده تا سال‌های سال می‌تواند منبع مهمی برای ساخت فیلم‌های خوب و تاثیرگذار در سینمای ایران باشد.

به اقتباس سینمایی می‌اندیشم
او درباره دلیل ساختن این فیلم نیز بیان می‌کند: به طور قطع اهمیت انعکاس داستان جذاب ۲۳ نفر برای تماشاگران جوان و نوجوان معاصر و نیز آینده این سرزمین یکی از مهم‌ترین دلایل روی آوردن من به این اقتباس سینمایی بود. بعد از آنکه مستند ۲۳ نفر را ساختم، حدود هشت سال تمام، پیگیر آن بودم این فیلم ساخته شود چون می‌دانستم جامعه آماری مخاطبان فیلم‌های سینمایی بسیار فراگیرتر و امکان برقراری ارتباط با نسل جوان نیز در این حوزه بیشتر است.
جعفری در پایان می‌گوید: حتما به اقتباس سینمایی می‌اندیشم. نه اینکه برای فیلمسازی خالی از ذهن و داستان باشم اما معتقدم که داستان‌ها و وقایع مستند از جذابیت و اهمیت بیشتری برای مخاطبان برخوردارند و در آینده نزدیک هم از کمک ادبیات داستانی بهره خواهم برد.