زندگی و آثار ژول ورن

نویسنده : سارا ارجمند

شاید به جرأت بتوان ژول ورن را پرافتخارترین و الهام‌بخش‌ترین نویسنده‌ی علمی‌تخیلی قرن بیستم دانست که تقریباً به‌اندازه‌ی یک قرن از زمانه‌ی خود جلوتر بود.
ژول گابریل ورن، نویسنده، شاعر و نمایشنامه‌نویس قرن نوزدهم بود. او بیشتر شهرت خود را مدیون رمان‌های علمی‌تخیلی و پیشگویی‌های جذابش از آینده بود. ورن را می‌توان یکی از پرافتخارترین و پیشتازترین نویسندگان علمی‌تخیلی قرن نوزدهم دانست که پیشگویی‌های او در فاصله‌ی دست‌کم صدسال به حقیقت پیوستند. ژول ورن را «پدر داستان‌های علمی‌تخیلی» لقب داده‌اند؛ او سال‌ها قبل از شکوفایی نوآوری و فناوری، کتاب‌های متعددی را در این زمینه نوشته است.
ژول ورن بیش از چهل رمان دارد که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به سفر به مرکز زمین (۱۸۶۴)، از زمین تا کره‌ی ماه (۱۸۶۸)، بیست هزار فرسنگ زیر دریا (۱۸۷۱)، دور دنیا در هشتاد روز (۱۸۷۳) و جزیره‌ی اسرارآمیز (۱۸۷۵) اشاره کرد. اگرچه ورن در سال ۱۹۰۵ درگذشت، انتشار آثار او تا پس از مرگش نیز ادامه یافتند و رتبه‌ی دوم بیشترین ترجمه‌ی آثار در سراسر جهان را به خود اختصاص داد. تاکنون آثار ژول ورن منبع الهام بسیاری از نویسنده‌ها، هنرمندان و رسانه‌ها بوده است و تأثیر زیادی روی جنبش‌های آوانگارد و سورئالیسم قرن بیستم داشته است.

تولد و تحصیل
ژول ورن در تاریخ ۸ فوریه‌ی ۱۸۲۸ در نانت، یکی از شهرهای شلوغ و بندری فرانسه به دنیا آمد. کشتی‌ها و قایق‌هایی که در بندرگاه رفت و آمد می‌کردند، قوه‌ی تخیل ورن و حس ماجراجویی او را برمی‌انگیختند. پدر ژول، پیر ورن، وکیلی اهل پروون و مادرش سوفل آلوت دی لا فوی، زنی از خانواده‌ی قایقرانان بود. ژول ورن در سال ۱۸۳۴، در سن ۶ سالگی به مدرسه‌ی شبانه‌روزی در نانت فرستاده شد.
معلم ژول ورن، مم سامبین، بیوه‌ی ملوانی دریایی بود که به مدت ۳۰ سال ناپدید شده بود؛ او داستان شوهرش را برای دانش‌آموزان تعریف می‌کرد و امیدوار بود روزی مانند رابینسون کروزو از جزیره‌ی بهشتی خود بازگردد. این داستان روی ورن تأثیر زیادی گذاشت به طوری که الهام‌بخش او در رمان‌هایی مثل جزیره‌ی اسرارآمیز (۱۸۷۴)، دومین سرزمین پدری (۱۹۰۰) و مدرسه‌ی رابینسون‌ها (۱۸۸۲) شد.
ورن در سال ۱۸۳۶ به اکول سن استانسیلاس، مدرسه‌ای کاتولیک متناسب با ذائقه‌ی پدر خود رفت و به سرعت برتری خود را در دروسی مانند حفظیات، جغرافیا، زبان یونانی، زبان لاتین و آوازخوانی ثابت کرد. در همان سال پدر ورن، خانه‌ای تابستانی در دهکده‌ی چانتاری خریده بود که روی رودخانه‌ی لویر قرار داشت. ورن در مجموعه‌ای با عنوان «خاطرات کودکی و جوانی» (۱۸۹۰) درباره‌ی علاقه‌ی شدید خود به رودخانه و قایق‌ها سخن می‌گوید.
ژول ورن ماجراجو در سال ۱۸۳۹ و تنها زمانی که ۱۱ سال داشت تصمیم می‌گیرد به‌صورت مخفیانه به هند برود تا گردنبندی مرجانی را برای دخترعموی خود، کارولین به هدیه بیاورد؛ اما پدر ورن به موقع از این تصمیم باخبر می‌شود و از او می‌خواهد تنها در رویاهای خود به سفر برود. ورن در سال ۱۸۴۲، به مدرسه‌ی مذهبی دیگری فرستاده شد. رمان ناتمام او با عنوان یک کشیش در سال ۱۸۳۹ در این زمان نوشته شده است.
ورن در سن نوزده سالگی، مجذوب نویسندگی به روش ویکتور هوگو شد و نویسندگی به این سبک را با رمان یک کشیش در ۱۸۳۹ آغاز کرد. با این حال پدر ورن، او را برای تحصیل در رشته‌ی حقوق به پاریس فرستاد زیرا می‌خواست پسرش دنباله‌روی راه او در وکالت باشد؛ اما ورن جوان که عاشق ادبیات به‌ویژه تئاتر بود در کنار تحصیل در رشته‌ی حقوق به نوشتن نمایش‌نامه هم می‌پرداخت. از او داستان‌های کوتاه و رساله‌های علمی متعددی در مجله‌ی Musess des familles به چاپ رسیده است. ورن قبل از شروع به کار جدی نویسندگی، برای امرار معاش به کارگزاری مشغول بود. در طول این دوره‌ی نویسندگی، انجام پژوهش در کتابخانه‌ی ملی و رؤیاپردازی برای سبک جدیدی از رمان را آغاز کرد.

آغاز راهی جدی
ژول ورن در سال ۱۸۶۲ با پیر ژول هتزل ملاقات کرد. هتزل با انتشار رمان پنج هفته در بالن (۱۸۶۳) اولین رمان از مجموعه‌ی سفرهای شگفت‌انگیز موافقت کرد. این رمان به یکی از پرفروش‌ترین رمان‌ها در سراسر جهان تبدیل شد و به قرارداد بلندمدت ورن و هتزل برای نوشتن مجموعه رمان‌های علمی‌تخیلی انجامید. در نتیجه ورن شغل خود در بازار سهام را رها کرد و به نویسنده‌ای تمام وقت تبدیل شد. همکاری بلند مدتی که بیش از ۴۰ سال دوام آورد و نتیجه‌ی آن ۶۰ اثر از مجموعه‌ی سفرهای شگفت‌انگیز بود.
آثار ژول ورن را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. اولین گروه آثار از ۱۸۶۲ تا ۱۸۸۶ را می‌توان دوره‌ی مثبت‌اندیشی او نامید. در رمان پاریس در قرن بیستم: ۱۹۹۴ توسط هتزل در سال ۱۸۶۳، باعث شد ورن درس‌های زیادی برای خلق رمان‌های جدید خود بگیرد و تا دو دهه پس از آن آثار ماندگار و پرفروشی ازجمله سفر به مرکز زمین (۱۸۶۳، توسعه‌یافته در ۱۸۶۷)، در مدار ماه (۱۸۷۰)، بیست هزار فرسنگ زیر دریا (۱۸۷۰) و دور دنیا در هشتاد روز (۱۸۷۳) را از خود به‌جای بگذارد. ورن در این سال‌ها با خانواده‌ی خود در آمیان (شهری در شمال فرانسه) زندگی می‌کرد؛ و سفر کوتاهی هم به نیویورک و همچنین آبشار نیاگارا داشت. در این دوره ورن به تعداد زیادی از کشورهای اروپایی سفر کرد و در اقتباس‌های متعدد تئاتر از رمان خود همکاری کرد و به شهرت جهانی دست یافت.
دومین مرحله‌ی نویسندگی ژول ورن از ۱۸۸۶ آغاز می‌شود و تا زمان مرگ او در سال ۱۹۰۵ ادامه می‌یابد. این مقطع، دوران منفی‌نگری ورن است. در طی این سال‌ها لحن داستان‌های ماجراجویانه‌ی ورن به‌تدریج تغییر می‌کند. ورن از داستان‌های علمی ماجراجویی به سمت داستان‌هایی درباره‌ی خطرات فناوری روی می‌آورد. رمان‌های او در این مقطع عبارت‌اند از: خرید قطب شمال (۱۸۸۹)، جزیره‌ی شناور (۱۸۹۵)، برای پرچم (۱۸۹۶) و ارباب دنیا (۱۹۰۴). این تغییر تمرکز به‌موازات مشکلاتی در زندگی نویسنده شکل گرفت: مشکلات مربوط به پسرش میشل، سوءقصد برادرزاده‌اش به وی و مشکلات مالی که به دلیل آن مجبور به فروش کشتی تفریحی‌اش شد. از طرفی از دست دادن متوالی مادر و ناشر وفادار او هتزل به این بدبینی‌ها دامن زد. ورن در هنگام مرگ تعداد زیادی متن دست‌نویس روی میز خود باقی گذاشته بود.
سومین و آخرین دوران روایت ژول ورن از ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۹ است. در این دوره آثار ورن پس از اعمال تغییراتی توسط پسر او، میشل منتشر شدند. این مجموعه، شامل آتش‌فشان طلایی (۱۹۰۶)، آژانس مسافرتی تامسون (۱۹۰۷)، شکار شهاب (۱۹۰۸)، خلبان دانوب (۱۹۰۸)، بازماندگان جاناتان (۱۹۰۹)، راز ویلهام استوریتز (۱۹۱۰)، دیروز و فردا، مجموعه داستانی کوتاه (۱۹۱۰) و مأموریت بارساک (۱۹۱۹) است.

قدرت پیشگویی آینده
ژول ورن در مجموعه رمان‌های خود به فناوری‌هایی اشاره دارد که در زمان او اختراع نشده بودند یا از کارهایی سخن می‌گوید که بشر موفق به انجام آن‌ها تا آن زمان نشده بود. بسیاری از پیشگویی‌های ژول ورن درباره‌ی فناوری‌های آینده امروز به حقیقت پیوسته‌اند. به همین دلیل لقب مردی جلوتر از زمانه‌ی خود، شایسته‌ی او است.
پیش‌بینی‌های او را می‌توانید در این مقاله بخوانید.

حقایقی درباره‌ی داستان‌های ژول ورن
برخلاف تصور بسیاری از خوانندگان که کتاب‌های مشهور ژول ورن را به‌صورت داستان‌های مجزا می‌شناسند، رمان‌های ماجراجویانه‌ی او بخشی از مجموعه رمان سفرهای شگفت‌انگیز هستند. در اوایل دهه‌ی ۱۸۶۰ ژول ورن با ناشر خود پیر ژول هتزل ملاقات می‌کند. هتزل در انتشار اولین رمان ژول ورن با عنوان پنج هفته در بالن به او کمک می‌کند. این رمان آغازی برای مجموعه‌ی سفرهای شگفت‌انگیز بود. مجموعه‌ای از ده‌ها کتاب که توسط ورن نوشته شد و توسط هتزل منتشر شد.
آثار ژول ورن همچنین زمینه‌ساز ظهور استیمپانک شدند و تأثیر شدیدی بر این سبک گذاشتند. استیمپانک ژانری برگرفته از فناوری صنعتی قرن نوزدهم است. بعضی از شخصیت‌های ورن به‌ویژه ماشین‌های تخیلی در داستان‌ها او در آثار برجسته‌ی استیمپانک ظاهر شده‌اند. برای مثال برنامه‌ی تلویزیونی راز ماجراجویی‌های ژول ورن به بررسی تجربه‌ی اشیای ژول ورن می‌پردازد یا شخصیت کاپیتان نمو از رمان بیست هزار فرسنگ زیر دریا به شخصیتی در مجموعه کتاب‌های کمیک انجمن نجیب‌زادگان شگفت‌انگیز تبدیل می‌شود.
منبع الهام و اقتباس ژول ورن در بسیاری از رمان‌ها، سفرهای دریایی او بودند. او کتاب‌هایی مثل «دور دنیا در هشتاد روز» و «بیست هزار فرسنگ زیر دریا» را با الهام از سفرهای دریایی خود نوشت. ژول ورن یکی از معدود نویسندگان با بیشترین تعداد ترجمه‌ی آثار در سراسر جهان است. او به زبان فرانسه می‌نوشت اما توانست توجه جهانیان را به خود جلب کند. رمان‌های ورن از دهه‌ی ۱۸۵۰ به تقریباً ۱۵۰ زبان ترجمه شدند و او را به دومین نویسنده‌ی پرترجمه در کل تاریخ تبدیل کردند. رتبه‌ی او از نظر ترجمه‌ی آثار حتی از ویلیام شکسپیر هم بالاتر است و رتبه‌ی اول به آگاتا کریستی اختصاص دارد.
گرچه مخاطبین ژول ورن، صرفاً افراد بزرگ‌سال بودند اما بسیاری از ناشران انگلیسی زبان، رمان‌های او را به زبان ساده برای نوجوانان ترجمه کردند. بسیاری از مترجم‌ها به ساده‌سازی داستان‌های او پرداختند، بسیاری از متون سنگین را از کارهای او حذف کردند و در بعضی نمونه‌ها به خلاصه‌سازی گفتگوها پرداختند. حتی در بعضی موارد خطاهایی مثل اندازه‌گیری‌ها و تبدیل واحدهای غلط را در ترجمه وارد کردند.
آثار ژول ورن، الهام‌بخش سبک استیم‌پانک شدند که برگرفته از فناوری قرن نوزدهم میلادی است.

زندگی شخصی و مرگ
زندگی شخصی ژول ورن هم مانند زندگی کاری او پر از ماجراجویی‌های مختلف بوده است. ژول ورن در نوجوانی عاشق دخترعموی خود کارولین ترونسون شد که تقریباً یک سال و نیم از او بزرگ‌تر بود. از آنجا که ژول ورن علاقه‌ی زیادی به نمایشنامه و ادبیات داشت، اشعاری را برای معشوق خود کارولین می‌نوشت. متأسفانه ترونسون احساسات پسرعموی کوچک‌تر خود را نپذیرفت و در بیست سالگی با مردی که بیست سال از او بزرگ‌تر بود ازدواج کرد و ژول ورن را دل شکسته رها کرد.
ژول ورن پس از مدتی اقامت در پاریس دوباره به نانت بازگشت و در آنجا عاشق زنی به نام رز هرمین آرنود شد و اشعاری هم در وصف او نوشت؛ اما والدین آن دختر با ازدواج آن‌ها مخالفت کردند و او را به عقد شخص دیگری درآوردند. به‌این‌ترتیب شکست مجدد عاطفی، ژول ورن را وارد مرحله‌ای جدید از افسردگی کرد. در نهایت ژول ورن در سال ۱۸۵۷ با زنی به نام هونورین دی ویان مورل، بیوه‌ای ۲۶ ساله با دو کودک ازدواج کرد و صاحب فرزندی به نام میشل شد.
ورن در دوران جوانی از مشکلات عدیده‌ی سلامتی از جمله ورم روده و حملات عجیب فلج چهره رنج می‌برد که بعدها عامل آن عفونت گوش تشخیص داده شد. تمام این مشکلات مانع از ورود ورن به ارتش فرانسه شدند. با وجود تمام مراقبت‌های پزشکی ورن توانست به نویسندگی ادامه دهد.
ورن به دلیل علاقه‌ی زیاد به سفر و ماجراجویی پس از موفقیت اولین کتاب‌های خود اقدام به خرید کشتی کوچکی کرد. با افزایش شهرت و انتشار تعداد بیشتری از کتاب‌ها، موقعیت مالی او هم به مراتب بهتر شد و کشتی‌های بهتر و بزرگ‌تری خرید. متأسفانه میشل، پسر ورن به دلیل بدرفتاری و سبک زندگی بد، رابطه‌ی خوبی با پدرش نداشت و این دو همواره دور از یکدیگر بودند تا این که در اواخر عمر ژول ورن، کمی رابطه‌ی آن‌ها بهبود یافت.

ژول ورن و همسرش
ژول ورن در سال ۱۸۸۶، مورد حمله‌ی سوءقصد برادرزاده‌ی خود قرار گرفت که مبتلا به بیماری ذهنی بود. تیر به پای او اصابت کرد و او مجبور شد نیمه فلج به زندگی خود ادامه دهد. ژول ورن بر اساس سوابق گذشته در وکالت، در سال ۱۸۸۸ به‌عنوان مستشار آمیان (شهری در فرانسه) انتخاب شد. او به مدت ۱۵ سال در این سمت باقی ماند. تا اینکه در سال ۱۹۰۵، بر اثر بیماری قند، جان خود را از دست داد و در گورستان همان شهر به خاک سپرده شد.

آثار جدیدی از ژول ورن تا سال‌ها پس از مرگ او منتشر می‌شدند
با اینکه ژول ورن در سال ۱۹۰۵ درگذشت اما دست‌نویس‌ها و آثار متعددی از او به جای ماندند که تا سال‌ها پس از مرگ او منتشر شدند. بسیاری از آثار او توسط پسرش میشل جمع‌آوری و ویرایش شدند. گرچه پژوهشگرهای مدرن با مقایسه‌ی دست‌نویس‌های اصلی ورن با نسخه‌های منتشرشده پس از مرگ او متوجه شدند تغییرات میشل روی رمان‌های ورن بسیار فراتر از ویرایشی ساده بوده‌اند. میشل به بازنویسی کامل برخی رمان‌ها پرداخت، برخی شخصیت‌ها را تغییر داده بود مجموعه‌ای از شخصیت‌های تخیلی را به داستان‌ها اضافه کرده بود و با این کار سبک آثار را به ملودرام نزدیک کرده بود. برخی از منتقدان، این آثار را آلوده تلفی می‌کنند و برخی دیگر آن را بخشی مشروع از مشارکت پدر و پسر می‌دانند. همچنان بحث‌ها بر سر این دست آثار ادامه دارد.

میراث
آثار ژول ورن تأثیر شگفت‌انگیزی بر نویسندگان علمی و ادبی پس از او گذاشتند. از جمله نویسندگانی که تحت تأثیر ژول ورن بودند می‌توان به این موارد اشاره کرد: مارسل امه، رولان بارت، رنه بارژاول، میشل بوتور، بلز ساندرار، پل کلودل، ژان کوکتو، فرانسوا موریاک، رمون روسل، کلاد روی، خولیو کورتاسار، آنتوان سن اگزوپری و ژان پل سارتر. دانشمندانی که تحت تأثیر آثار ژول ورن به تحقیق و پژوهش پرداختند عبارتند از: ریچارد برد، یوری گاگارین، سیمون لیک، هربرت لیاتی، گولیلمو مارکونی، فریتیوف نانسن، کنستانتین ساکلفسکی، ورنر فون براون و جک پارسونز.
آثار ژول ورن همچنین الهام‌بخش بیش از سی اثر سینمایی و سریال‌های متعدد تلویزیونی بوده‌اند که بیشتر برگرفته از رمان‌های مشهور بیست هزار فرسنگ زیر دریا، سفر به مرکز زمین، سفر به ماه، دره‌ی اژدها، میشل استروگف و سفر به دور دنیا در هشتاد روز هستند.
ژول ورن با نفوذ به دنیای ادبیات، فیلم و فراتر از آن علم و فناوری، میراثی را برای نسل‌های پس از خود از جمله دانشمندان، سرمایه‌گذارها و پژوهشگرها به جای گذاشت. نیروی دریایی ایالات متحده در سال ۱۹۵۴، اولین زیردریایی سوخت هسته‌ای جهان، ناتیلوس را راه‌اندازی کرد که نام آن برگرفته از زیردریایی ناتیلوس در رمان بیست هزار فرسنگ زیردریا است. به مدت بیش از ۱۳۰ سال، ماجراجویانی مثل نلی بلی (۱۸۹۰)، وایلی پست (۱۹۳۳) و استیو فوست (۲۰۰۵) با الهام از فیلیس فاگ، قهرمان رمان دور دنیا در هشتاد روز، رکورد سفر به دور دنیا را شکستند. ورن و مجموعه‌ی کتاب‌های سفرهای شگفت‌انگیز او نشان می‌دهند قوه‌ی تخیل انسان تا کجا می‌تواند پیش برود و روزی به حقیقت تبدیل شود.

جایزه‌ی ژول ورن
در سال ۱۹۹۲ ژان کریستوف ژافر و فردریک دیودون، دو بنیان‌گذار فستیوال ژول ورن، جایزه‌ی ژول ورن برای دستاوردهای سینمایی، محیطی و اکتشافی در نظر گرفتند. این جوایز که توسط سازمان ماجراجویان ژول ورن سازمان‌دهی می‌شوند هر سال در مراسمی رسمی به برندگان اعطا می‌شوند.