وقتی در رختخواب هستید کتاب نخوانید

نویسنده : خسرو صادق‌نیت

این مقاله خلاصه‌ی گفتگوی خبرگزاری ایبنا با خسرو صادق‌نیت؛ متخصص طب کار و فلوشیپ پزشکی خواب است در مورد معایب و مزایای مطالعه در رختخواب.
آیا مطالعه پیش از خواب در بهبود وضعیت خواب تاثیری دارد؟
ابتدا باید بدانیم که اختلال در خواب یک فرد از کجا ناشی می‌شود و نتیجه چه عواملی است؟ بیش از 80 نوع اختلال در خواب وجود دارد که افراد از آن رنج می‌برند؛ آن چیزی که مردم بیشتر لمس می‌کنند، بی‌خوابی است. یکی از انواع بی‌خوابی هم در شروع خواب رخ می‌دهد که مطالعه کتاب می‌تواند تا حدی و با در نظر گرفتن شرایطی به آن کمک کند.
در انواع بی‌خوابی مطالعه می‌تواند به آن دسته از افرادی ارتباط داشته باشد که به طور مکرر از خواب بیدار می‌شوند. اما در مواردی دیگر، مطالعه کتاب در شروع خواب می‌تواند هم بار منفی و هم مثبت داشته باشد. اثر منفی آن، زمانی است که فرد در شروع خواب مشکلاتی دارد و علاوه‌بر آن عادت دارد که در رخت‌خواب خود کتاب بخواند؛ این عادت، یعنی زمانی که مطالعه نه برای خوابیدن بلکه به قصد یادگیری یا هرچیز دیگری باشد؛ عملا دارای اثر منفی است. در این شرایط بدن شرطی می‌شود که وقتی به رختخواب می‌رود علاوه بر خواب فعالیت دیگری هم می‌تواند انجام دهد به همین دلیل در فرایند شروع خواب با مشکلاتی همراه خواهد بود؛ چراکه ذهن تصور می‌کند می‌تواند در رختخواب هر فعالیت دیگری به جز خوابیدن انجام دهد؛ برای مثال می‌تواند تلویزیون هم ببیند. ما توصیه نمی‌کنیم که فرد رختخواب را محلی برای مطالعه محسوب کند و در رختخواب مطالعه کند. محققان پیشنهاد می‌کنند در ساعاتی که فرد قصد خوابیدن ندارد کتاب بخواند نه در زمان شروع خواب.
مورد دوم این است که اگر فرد در شروع خواب با مشکلاتی همراه است و از مطالعه کتاب برای این مشکل بهره می‌گیرد، نباید کتاب‌های هیجانی و رمان‌های جذاب را مطالعه کند؛ چراکه وقتی به قسمت جالب توجه آن در آستانه خواب برسد، ترجیح می‌دهد به مطالعه خود ادامه دهد و این اثر منفی بیشتری را در شروع خواب فرد خواهد داشت. به طور قطع این هیجان و تمایل به پایان بردن یک بخشی از داستان کتاب می‌تواند مانع شروع خوابی سالم شود. بنابراین مطالعه برای بهداشت و سلامت خواب تنها در یک مورد می‌تواند موثر باشد و به کیفیت خواب افراد کمک کند؛ اینکه ابتدا افراد باید برای داشتن یک خواب سالم برنامه‌ریزی داشته باشند؛ به گونه‌ای که حداقل از یک ساعت قبل از خواب برای آن آماده شوند. آن‌ها باید قبل از خواب فعالیت‌های آرامش‌بخش انجام دهند. مطالعه‌ استاندارد در نور کم می‌تواند فعالیتی آرام‌بخش و مناسب برای خوابی سالم باشد. در این مورد توصیه پزشکان و متخصصان در زمینه اختلالات خواب این است که مطالعه کتاب باید در یک ساعت قبل از خواب و قبل از رفتن به رختخواب باشد و علاوه‌بر آن نباید محتوای کتاب انتخابی به گونه‌ای باشد که فرد دچار هیجان داستان شود و استرس پایان بخش‌هایی از کتاب، مانع فرایند شروع خواب نشود، به‌گونه‌ای که اگر به پایان زمان مطالعه خود رسید آنقدری جذب کتاب نشده باشد که زمان مطالعه خود را طولانی کند. بنابراین رمان‌های پلیسی و ترسناک در این زمینه توصیه نمی‌شود.

برخی افراد از این مسئله ناراحت هستند که هنگام مطالعه دچار خواب‌آلودگی می‌شوند و نمی‌توانند با تمرکز کافی مطالعه کنند؛ آیا دلیل علمی قابل قبولی برای آن حاکم است یا خیر؟
چند علت را می‌توان برای این موضوع متصور شد؛ اول اینکه افرادی که به محض مطالعه خوابشان می‌گیرد به احتمال بسیار زیاد دارای کمبود خواب یا بی‌خوابی‌های شبانه هستند. در این شرایط چون جسم خواب کافی را در طول روز تجربه نکرده است، وقتی در شرایط آرام قرار می‌گیرد، نوعی خواب آلودگی به سراغش می‌آید که ناشی از کمبود خواب انباشته شده در روزهای قبل است که خودش را در شرایط مطالعه نشان می‌دهد.

موضوع دیگر این است که در برخی مواقع در زمان خواب آلودگی فرد مطالعه می‌کند که باعث می‌شود بیش از پیش خوابش بگیرد باید توجه داشت که ساعات خواب‌آلودگی فقط در شب‌هنگام نیست و فرد در ساعاتی از روز دچار خواب‌آلودگی می‌شود که واقعیت علمی هم دارد. در واقع در بین ساعت سه و چهار است که اگر بدن در شرایط آرام قرار بگیرد درصد به خواب رفتن آن افزایش می‌یابد. در برخی موارد افراد دچار استرس نخوابیدن می‌شوند و به همین علت رو به مطالعه می‌آورند تا از میزان اضطرابشان کاسته ‌شود. این نوع مطالعه باعث فراهم شدن زمینه خواب‌آلودگی فرد می‌شود. آخرین علتی هم که مطالعه می‌تواند باعث تشدید خواب‌آلودگی شود این است که در مطالعات سنگین به ویژه مطالعات درسی و امتحانی، مغز فعالیتش زیاد می‌شود و افزایش فعالیت مغز نیاز انسان به خواب را تشدید می‌کند؛ بنابراین مغز به طور معمول نیاز به خواب بیشتری خواهد داشت. معمولا دانشجویان یا دانش‌آموزان در زمان امتحاناتشان تلاش می‌کنند که بیشتر مطالعه کنند و کمتر بخوابند؛ درحالی که همین کمبود خواب تاثیر مستقیمی بر یادگیری و فعالیت مغز می‌گذارد.