پیکان خاطرات ما؛ زندگی محمود خیامی

نویسنده : تحریریه‌ی رادیو فردا

محمود خیامی، بنیانگذار گروه صنعتی ایران‌خودرو (ایران‌ناسیونال سابق)، که جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۸ کارخانه‌ها و اموالش را مصادره کرد، روز جمعه، نهم اسفندماه، در ۹۰ سالگی در شهر لندن درگذشت.
محمود خیامی و برادر بزرگش احمد خیامی در مهرماه ۱۳۴۱ با ده میلیون تومان سرمایه، شرکت ایران‌ناسیونال را که امروزه ایران‌خودرو نام دارد، تأسیس کردند.
بهره‌برداری از ایران‌ناسیونال در مهرماه ۱۳۴۴ آغاز شد. اولین محصولات شرکت، اتوبوس و مینی‌بوس با امتیاز دایملر بنز آلمان بود.
سپس این کارخانه در شهریور ۱۳۴۵ اجازه تأسیس کارخانجات ساخت انواع اتومبیل سواری چهار سیلندر را نیز به دست آورد.
برادران خیامی در اردیبهشت ۱۳۴۶ سالن تولید پیکان را، با امتیاز گروه روتس انگلستان که بعداً به کرایسلر بریتانیا تغییر نام داد و بعد از آن نیز با امتیاز شرکت تالبوت، ساختند.
در مجموع، از سال ۱۳۴۸، که زمان شروع تولید خودروی سواری پیکان بود، تا سال ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی در ایران رخ داد، برادران خیامی نزدیک به ۴۰۰ هزار دستگاه انواع خودرو پیکان را تولید و عرضه کردند.
البته این دو برادر در سال ۱۳۵۱ راه تجاری خود را از یکدیگر جدا کردند و از آن سال ایران‌ناسیونال فقط به محمود خیامی تعلق داشت و خود آن را اداره می‌کرد.
برادران خیامی، قبل از انقلاب ۵۷، علاوه‌ بر ایران‌خودرو ده‌ها شرکت دیگر در صنایع سنگین راه انداختند و بانی خدمات گسترده‌ای در توسعه صنعت در ایران شدند.
بیمه آسیا، مبلیران، فروشگاه کورش، کارخانه بریجستون، پیستون‌سازی ایران، ایدم تبریز و بانک صنعت و معدن از جمله نام‌های آشنایی هستند که برادران خیامی پایه‌گذار آنها بودند.
با این حال، پس از انقلاب ۵۷، محمود خیامی به دستور دادگاه انقلاب بازداشت شد و اموالش، از جمله شرکت ایران‌ناسیونال، مصادره شد.

محمود خیامی، از نو
پس از آن بود که محمود خیامی به‌اجبار از ایران خارج شد و به بریتانیا مهاجرت کرد و مدیریت نمایندگی شرکت مرسدس بنز را در لندن و هفت شهر دیگر در انگلستان و آمریکا بر عهده گرفت و همزمان سرپرستی هیئت امنای دانشنامه ایرانیکا را نیز عهده‌دار شد.
محمود خیامی با بخشی از ثروتی که از فروش مرسدس بنز در آمریکا به دست آورد، شروع به ساخت مدرسه در مناطق روستایی استان زادگاه خود، خراسان، کرد و آن‌ قدر به این کار ادامه داد تا به یکی از بزرگ‌ترین مدرسه‌سازان تاریخ ایران تبدیل شد.
او همچنین بخشی از ثروت خود در بریتانیا را صرف برگزاری همایش‌هایی برای گفت‌وگو میان پیروان اسلام و مسیحیت کرد و بخش دیگری از ثروتش را نیز به خرید اشیای عتیقه ایرانی در حراجی‌های بین‌المللی اختصاص داد.
محمود خیامی دارای چند نشان و لقب اروپایی بود، از جمله نشان «فرمانده عالی امپراتوری بریتانیا» CBE که از عالی‌ترین نشان‌های لیاقت در بریتانیا و تنها یک درجه پایین‌تر از لقب سِر است.
او در زمان اهدای این نشان گفته بود که دریافتش کمی برایش ناراحت‌کننده هم هست، چون او را به یاد جوانان ایرانی می‌اندازد که لیاقت انجام کارهای زیادی در ایران دارند، ولی به خارج مهاجرت کرده‌اند.

از ماشین‌شویی در خیابان تا ماشین‌سازی در ایران‌ناسیونال
محمود خیامی زاده مشهد بود و پدرش کامیون‌داری بود که ارتش روسیه در دوران جنگ جهانی اول کامیون‌هایش را مصادره و پس از جنگ به روسیه منتقل کرد. پدر خیامی‌ها پس از این واقعه توقفگاه کامیون‌ها را به تعمیرگاه کامیون تبدیل کرد و به کسب و کار ادامه داد.
پس از آن، پسرش محمود که در آن زمان دبیرستانی بود، به‌ منظور کمک به پدر به تحصیل شبانه در «دبیرستان رازی» ادامه داد.
برادران خیامی در سال ۱۳۲۸ به تهران رفتند و در آن‌جا با دریافت مجوز اتوبوس‌سازی، اولین قدم را در راه خودروسازی برداشتند.
بنا به خاطراتی که از براداران خیامی نقل شده است، آنها کارشان را با ماشین‌شویی در مشهد شروع کردند. سپس از تعمیرات ساده کنار خیابان، کار در تعمیرگاه خودرو، قطعه‌فروشی و تأسیس بزرگ‌ترین فروشگاه قطعات یدکی در تهران به تاسیس کارگاه اتاق‌سازی برای اتوبوس در جاده کرج رسیدند.
در این کارگاه، احمد خیامی از نماینده مرسدس بنز در ایران شاسی اتوبوس‌های مرسدس بنز را می‌گرفت و روی آنها اتاق می‌ساخت. او برای اتوبوس‌هایی که می‌ساخت، دستشویی و توالت کوچک و یخچال هم درست می‌کرد.
خیامی برای راحتی مسافران، کارگاه ساخت صندلی را هم احداث کرد و همین کارگاه صندلی‌سازی بعدها الهام‌بخش او در ساختن نخستین کارخانه بزرگ مبل‌سازی ایران به نام «مبلیران» شد.

پیکان سرنوشت ما
سال گذشته، انتشارات «نی» در ایران کتابی را منتشر کرد با عنوان «پیکان خاطرات ما»، شامل نوشته‌ها و خاطرات احمد خیامی با تدوین و نگارش پسرش، مهدی خیامی، که خیلی زود هم پرفروش شد.
کتاب «پیکان سرنوشت ما» راوی ماجراهایی از تاریخ توسعه صنعتی ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ از زبان احمد خیامی درباره فعالیت خودش و برادرش، محمود خیامی، است که قبلاً بازگو نشده است.
احمد خیامی در سال ۱۳۷۹ در ۷۶ سالگی، در تورنتو درگذشت و در لس‌آنجلس به خاک سپرده شد. برادرش، محمود خیامی، نیز روز جمعه، دهم اسفند ۱۳۹۸، در ۹۰ سالگی در شهر لندن درگذشت.