نیما و ویژگی‌های شعر او/محسن اعلا
نویسنده : این مقاله برآن است که در ابتدا مختصرا به شرح احوال نیما بپردازد و همچنین به تقسیم‌بندی آثار او اقدام کند سپس با نگاه به اشعار این شاعر سترگ و بزرگ ایران، قدمی هرچند کوچک در زمینه‌ی شناخت ویژگی‌های اشعار او بردارد. در این میان با ذکر خصوصیات سروده‌های او از قبیل جامعه‌گرایی و طبیعت‌دوستی، نگاه و نگرش تازه، زبان و صورخیال و ... موجبات و اسباب شناخت شعر نیما را فراهم کند.
آثار نیما در قالب اشعار، داستان، نمایش‌نامه و نقد و نظر ارائه گردید. دراین مقاله با تعدادی از ویژگی‌های شعر نیما آشنا می‌شویم. این شاعر چه از نظر قالب و چه از نظر محتوا و درون‌مایه، تحول شگرفی در شعر معاصر ایران ایجاد کرده است که به تدریج شاعران زیادی را همراه و همگام خود ساخته است.
این مقاله برآن است که در ابتدا مختصرا به شرح احوال نیما بپردازد و همچنین به تقسیم‌بندی آثار او اقدام کند سپس با نگاه به اشعار این شاعر سترگ و بزرگ ایران، قدمی هرچند کوچک در زمینه‌ی شناخت ویژگی‌های اشعار او بردارد. در این میان با ذکر خصوصیات سروده‌های او از قبیل جامعه‌گرایی و طبیعت‌دوستی، نگاه و نگرش تازه، زبان و صورخیال و ... موجبات و اسباب شناخت شعر نیما را فراهم کند.
مایه‌ی اصلی اشعار او رنج است. شاعر واقعی باید آن مایه را داشته باشد. چنان‌که خود می‌گوید: من برای رنج خود شعر می‌گویم. فرم و کلمات و وزن و قافیه در همه وقت، برای من ابزارهایی بوده‌اند که مجبور به عوض کردن آن‌ها بوده‌ام تا با رنج من و دیگران بهتر سازگار باشد.
نیما اشعاری به زبان مادری خود -طبری مازندرانی- به نام «روجا» هم دارد. درکنار همه‌ی این‌ها از او داستان‌های منظوم و منثور و نقد و نظرهای بسیار سودمندی نیز برجاست.
آثار نیما :
آثار نیما شامل اشعار، داستان‌ها ، نمایش‌نامه‌ها و نقد و نظرهای اوست.
الف) اشعار: آب در خوابگه مورچگان، افسانه، حکایت و خانواده سرباز، ماخ اولا، مانلی و...
ب) داستان‌ها: مرقدآقا، آهو و پرنده‌ها، توکایی در قفس ...
ج) نمایش‌نامه: کفش حضرت غلمان
د) نقد و نظرها: حرف‌های همسایه، درباره‌ی شعر و شاعری، ارزش احساسات
با تامل و تعمق درسروده‌های نیما یوشیج به ویژگی‌هایی بر‌می‌خوریم که تعدادی از آن‌ها ممکن است با شاعران دیگرمشترک و تعدادی نیز متفاوت باشند. ما بر این اندیشه‌ایم که دراینجا به ویژگی‌های شعر نیما، صرف نظر از وجوه اشتراک یا افتراق با دیگر شاعران بپردازیم.
1- قالب شعر: قالب ابداعی نیما را که می‌توان قالب آزاد یا نیمایی خواند، درقالب‌های تکامل یافته‌ی شعر اخوان می‌توان جست. اشعار نیما را از لحاظ قالب به سه دسته تقسیم می‌کنند: الف) قالب سنتی مانند رباعیات، مثنوی و قطعات او. ب) قالب نیمه سنتی: ای شب، محبس، خارکن. ج ) نیمایی: مهتاب، داروگ، درشب سرد زمستان.
2 – وزن شعر: وزن شعر نیما عروضی است. با این تفاوت که با عدم تساوی طولی مصراع‌ها مواجهیم.
3 – قافیه‌ی شعر: قافیه در شعر او همانند اشعار کلاسیک وسنتی قدیم نیست. لذا نیما هرجا احساس می‌کند از نظر آوایی و معنایی به وجود قافیه نیاز هست، آن را به کار می‌برد
4 – بند، واحد شعر: اشعار نیما ازچند بند تشکیل می‌شود که گاه با قافیه‌ها این بندها به هم گره می‌خورند .
5 – به کارگیری واژه‌های محلی و بومی مازندرانی: داروگ ، سیولیشه، میم رز، چماز، پلم، اوجا، لرگ.
6 – طبیعت‌گرایی در شعر نیما: با رجوع به اشعار نیما نخستین عنصری که بیش از همه جلب نظر می‌کند، طبیعت و مظاهر آن است. به همین سبب شعر نیما در حکم آیینه‌ای است که تمام عناصر و پدیده‌های زندگی شمالی در آن تجلی می‌یابد.
7- جامعه‌گرایی نیما: نیما شاعر متعهد و مسئولیت‌پذیری است. اشعار او صحت مدعای فوق را تایید می‌کند
8 – زبان شعر نیما: زبان او در بعضی اشعار با توجه به این‌که از الفاظی چون لمیدن و قاپیدن استفاده می‌کند، ساده و عامیانه به نظر می‌رسد اما در بعضی شعرها زبانی پیچیده و مبهم دارد که دربرخی موارد از نظر صرفی و نحوی از زبان هنجار و معیار فاصله می‌گیرد و همین امر، فهم برخی اشعار او را دچار مشکل کرده است.
9 – ابهام در شعر نیما: یکی از ویژگی‌های اشعار او دیریاب بودن و ابهام آن است. مقصود، پنهانکاری تعمدی و هنری است که خاستگاه آن در خلاقیت شاعر و تنوعاتی است که او در بیان شعری خود به کار می‌گیرد.
10 – نگاه و نگرش تازه‌ی نیما به هستی: شعر نیما شعری‌ست متفکرانه، عمیق و فلسفی، توام با ژرفکاوی و روشن‌بینی.
11 - زبان سمبلیک و نمادین نیما: از آنجا که اشعار نیما دربردارنده‌ی انواع نماد مبتکرانه و ابداعی‌ست فهم دقیق و درست اشعار او منوط به درک و دریافت نمادهای آنهاست. او با توسل به زبان سمبلیک و بیانی رمزی، موضوعات اجتماعی و سیاسی عصر خود را بیان می‌کند و مورد انتقاد قرار می‌دهد.
12 – رویکرد روایی و داستان‌گونگی: زبان شعر نیما علاوه بر رمزی و تمثیلی بودن با روایت و نقالی همراه است.
13 – باستان‌گرایی درشعر نیما : همان‌گونه که در پیشانی این مقاله اشاره کردیم، نیما در ابتدا تابع سبک خراسانی است و حتی در قالب‌های نو نیز شاهد ویژگی‌های این سبک هستیم. به کارگیری واژه‌های کهنه، استفاده از دو حرف اضافه برای یک متمم، فاصله انداختن بین مضاف و مضاف‌الیه ضمیر به شیوه‌ی قدما، کاربرد اشباع شده‌ی ساکن به جای کسره ی اضافه و...
14 – استفاده از آواها و صداها در شعر نیما: به‌کارگیری صوت‌ها و آواها در شعر برای نیما نوعی بدعتگری و نوآوری به شمار می رود.
15 – صور خیال شعر نیما: صورت‌های خیال تازه با برداشت‌های جدید در شعرهای نیما کم نیست. اگر در سروده‌های او کند و کاوی داشته باشیم، «تشخیص – جان بخشی – جایگاهی عمده دارد، آن‌چنان‌که عنصری از طبیعت را گاه همچون خود می‌پندارد و او را درانجام دادن عملی همانند خود تصویر می‌کند یا شریک کار خویش می‌سازد.
16 – آفرینش واژه‌ها و ترکیبات نو: شاعر نکته‌یاب و نوبینی مانند نیما از آنجا که در شعر به دنبال نوجویی است، طبعا برای بیان دقیق وعمیق مقصود خود تلاش می‌کند که واژه‌ها و ترکیباتی نو خلق کند.
17 – کاربرد تکرار در قالب مصرع‌آرایی و بندآرایی: در تعداد چشم‌گیری از اشعار نیما یک مصراع یا یک بند، در آغاز و انجام شعر تکرار می‌شود که این شگرد، حالتی دوار و گردنده به شعرها می‌دهد.
18 – هنجار گریزی در شعر نیما: تحول و دگرگونی در شعر نیما محدود به قالب شعر نیست. بلکه همه‌ی انواع دگرگونی‌ها در شعر او به چشم می‌خورد. او برای آن‌که بتواند بر اندام فکر و اندیشه‌ی نو، لباسی جالب و نظرگیر بپوشاند، از هرگونه تمهیدات و امکاناتی استفاده می‌کند. لذا هنجارگریزی یکی از این امکانات زبانی او محسوب می‌شود.
علاوه بر ویژگی‌های پیشگفته، به مواردی از قبیل: تلمیحات محلی و بومی، استفاده‌ی چشم‌گیر از جملات معترضه، بکارگیری اضافات مقلوب، توجه به شعریت کلام، توجه به گستره‌ی خیال، فشردگی و ایجاز کلام هم می¬توان اشاره نمود.
درباره لک‌لک بوک
طراحی و بهینه سازی | مجتمع ارتباطات نوین ایرانیان
ارسال دیدگاه