زندگی و آثار عمران صلاحی
نویسنده : امین خرمی
زنده یاد #عمران_صلاحی متولد 1325 در محله‌ی امیریه تهران بود. کسی که از همان دوران آغاز تحصیل و در مقطع ابتدایی ذوق و قریحه‌ی شاعرانگی و ادبیات بسیار در او شکوفا بود به طوری که در سال 1340 یعنی زمانی که تنها 15 سال سن داشت، نخستین اشعار خود را در مجله‌ی «اطلاعات کودکان» به چاپ رساند.
تنها پنج سال زمان کافی بود تا قطار زندگی حرفه‌ای عمران صلاحی در حوزه‌ی طنز روی ریل موفقیت قرار بگیرد؛ همکاری با مجله‌ی «توفیق» را از سال 1345 آغاز کرد و از همین سال بود که به شکل حرفه‌ای به کار طنز و طنازی در حوزه‌ی ادبیات پرداخت و تا آخرین لحظات زندگی خود همواره به کار در این حوزه ادامه داد چرا که او از معدود طنزپردازان ادبیات کشورمان است که به جدی‌ترین مسائل زندگی نیز با گونه‌ای طنز می‌نگریست.
هرچند تاکید این سطور بر نگاه طنز عمران صلاحی استوار است؛ اما ناگفته پیداست که در ساحت ادبیات، زنده یاد صلاحی را به عنوان شاعری جدی نیز می‌شناسند. شاعری که چه در غزل‌سرایی و چه در شعر #نیمایی از شناخته شده‌ترین شاعران دوران پس از انقلاب است. به ویژه در سال‌های حماسه‌سازی جنگ تحمیلی، اشعار و غزل‌های عمران صلاحی چنان بویی از پختگی می‌داد که مورد نظر منتقدان، اهالی فن و کارشناسان حوزه‌ی ادبیات نیز قرار گرفته بود.
ویژگی‌های قلم عمران صلاحی
مهم‌ترین ویژگی و قدرت ادبیات صلاحی چه از دید همکاران و همراهان او و چه از نگاه عموم مردم به زبان بی پیرایه، ساده و به‌دور از تکلف حوزه‌ی ادبی آثار او در کنار طنز گزنده‌اش به ویژه در مورد مسائل اجتماعی بازمی‌گردد. گویی عمران صلاحی مانند یک قلندر در حوزه‌ی نقد اجتماع با قلمی گیرا و در عین حال ساده و بی‌تکلف توانسته بود نبض شریان مخاطبان اجتماعی که در آن زیست می‌کند را به دست گیرد و با اسامی مختلفی از «ابو قراضه»، «بلاتکلیف»، «تمشک» و «پیت حلبی» گرفته تا «بچه جوادیه»، «مراد محبی»، «آب حوضی» و «راقم این سطور»، توانست نام خود در سه دهه از درخشان‌ترین دوره‌ی ادبیات طنز کشورمان را به نام خود ثبت کند.
در کنار طبع شاعرانه و روح بلندپرواز زنده یاد صلاحی در تولید آثار طنز اجتماعی در مجلات فکاهی دهه‌های 1360 و 1370، بخش عمده‌ای از فعالیت حرفه‌ای او بر عنصر پژوهش به ویژه در حوزه‌ی طنز استوار بود که در این زمینه می‌توان از کتاب «طنزآوران امروز ایران» به قلم او یاد کرد. این اثر پژوهش و مداقه‌ای درباره‌ی حوزه‌ی طنز معاصر در ادبیات و مطبوعات ایران است که تا به امروز نیز به عنوان یکی از آثار پژوهشی مرجع در زمینه‌ی نگارش و تاریخ طنز در دوران معاصر کشورمان به شمار می‌رود.
درباره‌ی ویژگی‌های ادبیات عمران صلاحی چه در قالب آثار منثور و چه در ساحت آثار منظوم می‌توان به نگاه مستقل آثار او اشاره کرد. در حقیقت صلاحی قلمی ذکاوتمند و ادبیاتی مخصوص به خود داشت، بدون آن که مقلد کسی باشد کار خود را با همان زبان ساده و قلم تیزبین و نگاه هوشمند چنان پیش برد که در فاصله‌ی کوتاهی جای خود را میان مخاطبانش با همان رویکرد جدی و یا طنز گزنده‌اش باز کند.
طنز زنده یاد صلاحی در قالب روایتی کاملاً جدی و چنان حق به جانب روایت می‌شد که مخاطب را ناخودآگاه در بزنگاهی قرار می‌داد که به جدیت و تلخی حوادث و یا اتفاق‌ها و رویکردهای عمران صلاحی در برابر مسائل جامعه چاره‌ای جز خندیدن نداشت! به همین سبب است که در حقیقت بخش مهمی از منتقدان ادبی سهم اعظم آثار عمران صلاحی را در گونه‌ی «ادبیات گروتسک» - ادبیاتی که میان تلخی و شیرینی به روایت می‌پردازد - دسته‌بندی می‌کنند.
دیگر ویژگی که به نام، یاد و قلم عمران صلاحی رمز جاودانگی و ماندگاری داد به نگاهی باز می‌گردد که در مورد بسیاری از بزرگان ادبیات جهان نیز صادق بود. در حقیقت آثار این دسته از بزرگان به همان میزان که در زمان حیاتشان مورد توجه مخاطبان قرار می‌گرفت؛ بعد از بدرود حیاتشان، توسط منتقدان و پژوهشگران حوزه ادبیات به گونه‌ای دیگر رمزگشایی می‌شد.
حاصل تحقیقات و پژوهش‌های گسترده در حوزه‌ی آثار صلاحی که توسط کارشناسان نامداری صورت گرفت سبب شد تا بسیاری از مخاطبانی که حتی در سال‌هایی که او قلم می‌زد، با آثارش آشنایی نداشتند به سمت کتاب‌های متعدد او در حوزه‌ی ادبیات جدی و ادبیات طنز بروند و به سرعت شیفته‌ی آثارش شوند. اما دست سرنوشت بر آن قرار گرفته بود که صلاحی در حالی که تنها 60 سال از عمر خود را پشت سر گذاشته بود در یازدهم مهرماه 1385 به دلیل عارضه‌ی قلبی در بیمارستان توس تهران دار فانی را وداع گوید و بسیاری از علاقه‌مندان خود و همچنین شیفتگان حوزه ادبیات را در غم و اندوه این فقدان فرو برد.
بعد از درگذشت صلاحی، بسیاری از شاعران، طنزپردازان و نام‌های بزرگ ادبیات کشورمان از بزرگی نام، یاد و قلم او گفتند؛ در ادامه بخشی از آن‌ها را با هم مرور می‌کنیم:
تفسیر نو «صلاحی» از ادبیات کلاسیک
زنده یاد #منوچهر_احترامی ادیب و طنزپرداز شناخته‌شده‌ی کشورمان درباره‌ی ویژگی منحصربه‌فرد عمران صلاحی گفته بود: نوشتن یک طنز ماندنی از هر مسئله‌ی جاری روز، ویژگی منحصر به‌فرد عمران صلاحی است. شاید کمتر افراد دست به قلم به این مسئله توجه داشته باشند؛ اما صلاحی با بازنگری ادبیات کلاسیک، از نو نوشتن و تفسیر آن، استفاده از شعرها، قصه‌ها و ضرب‌المثل‌های معروف، در بازسازی طنزآمیز مسائل روز تلاش می‌کرد و آن‌ها را عمق می‌داد و به این ترتیب در خزانه‌ی فرهنگی مردم ماندگارشان کرد.
احترامی همچنین یادآور شده بود: شیوه‌ای که صلاحی آورد، خاص خودش بود و به نام خودش ماندگار خواهد شد. شناخت زبان فارسی، فرهنگ متداول جامعه و شناخت ادبیات کلاسیک ایران که این‌ها همه لازمه‌ی خوب فکر کردن و خوب نوشتن است، در کار صلاحی دیده می‌شود.
صلاحی از شاخص‌ترین شاعران طنزپرداز
#محمدشمس_لنگرودی، شاعر پرآوازه‌ی کشورمان نیز و از دوستان نزدیک زنده یاد صلاحی او را یکی از محبوب‌ترین شاعران نسل خود خوانده و گفته بود: او در همه‌ی عرصه‌ها مانند شعر، داستان، گفتارهای کوتاه طنز، رمان و تحقیق کار کرد و شاید همین پراکندگی تا حدودی به کارش لطمه زده باشد؛ اما فکر می‌کنم یکی از شاخص‌ترین شاعران طنزپرداز ما پس از مشروطیت بود. به خودش هم گفتم اگر بیشتر وقتش را در عرصه‌ی شعر طنز به کار می‌پرداخت، موفق‌تر بود.
شاعری از نظر اجتماعی عمیق و دقیق
#یدالله_مفتون_امینی از نام آوران و پیشکسوتان شعر معاصر ایران نیز درباره‌ی زنده یاد صلاحی با تاکید بر آن که شعرهای او از نظر اجتماعی، عمیق و دقیق و از نظر عاطفی بسیار زیبا هستند، تصریح کرده بود: صفت عمده‌ی صلاحی، سازگار و قابل تطبیق بودن بود. هیچ شاعری به اندازه او در معاشرت با مردم محبوبیت نداشت. شعر صلاحی همیشه در آن واحد جنبه‌های متفاوت داشت و تنوع در کار او جنبه‌ی عرضی داشت.
وی درباره‌ی بهترین کتاب عمران صلاحی گفته بود: صلاحی علاوه بر مضامین متنوع، در آن واحد، غزل، شعر نیمایی یا شعر سپید می‌گفت اما در هیچ‌یک از جنبه‌ها تمرکز پیدا نکرد. کتاب «هزار و یک آیینه» او که متأثر از «هزار و یک شب» بود، شعرهای زیبای سپیدی دارد.
شاعری فروتن، نکته‌دان، شوخ‌طبع و بامعرفت
زنده یاد #سیدحسن_حسینی یکی دیگر شاعران ماندگار تاریخ ادبیات معاصر کشورمان این‌گونه از صلاحی یاد کرده بود: «شاعری فروتن، نازک‌خیال، حساس، نکته‌دان، شوخ‌طبع، بذله‌گو و مهربان و بامعرفت؛ همراه با ذهنی مدام حساس و فعال در قبال همنشینی کلمات؛ چه در محاوره و چه در نوشتار و چه در اسامی خاص. او مصرف‌کننده‌ی صرف طنز و شوخی نیست، بلکه از تولیدکنندگان مواد اولیه‌ی خنده برای صدور به لب‌ها است. عمران، شاعرِ ستایشگر خوبی‌هاست؛ چه در عاشقانه‌ها، چه در طبیعت‌سرایی و چه در وصف مادر. سلاح او در این ستایش و ستیز ایجاز زیبایی، دامن زدن به شوخ‌طبعی و خنده است.
به اعتقاد حسینی: «در جدی‌ترین سروده‌ی عمران، عنصر طنز را می‌بینیم و در طنزآلودترین نوشته‌هایش رگه‌هایی از جدیت به خوبی مشهود است.»
از جمله شناخته‌شده‌ترین کتاب‌هایی که به قلم زنده یاد عمران صلاحی منتشر شده است می‌توان به آثاری چون «طنزآوران امروز ایران»، «گریه در آب»، «قطاری در مه»، «ایستگاه بین راه»، «پنجره‌دن داش گلیر» و «آینا کیمی» (هر دو مجموعه به زبان آذری)، «حالا حکایت ماست»، «رویاهای مرد نیلوفری»، «شاید باور نکنید»، «یک لب و هزار خنده»، «آی نسیم سحری»، «ناگاه یک نگاه»، «ملانصرالدین»، «باران پنهان»، «از گلستان من ببر ورقی»، «هزار و یک آیینه» و «مرا به نام کوچکم صدا بزن» (گزیده شعرها) اشاره کرد.روحش اشد و یادش گرامی...
شعری از سروده‌های ماندگار زنده یاد عمران صلاحی:
درخت را به نام برگ
بهار را به نام گل
ستاره را به نام نور
کوه را به نام سنگ
دل شکفته‌ی مرا به نام عشق
عشق را به نام درد
مرا به نام کوچکم صدا بزن
درباره لک‌لک بوک
طراحی و بهینه سازی | مجتمع ارتباطات نوین ایرانیان
ارسال دیدگاه