همه‌چیز درباره‌ی کمیک

نویسنده : سحر خلیل‌زاده

۲۵ سپتامبر، همزمان با ۳ مهر روز جهانی کمیک بوک است و کلکسیونرها و عاشقان کمیک در سراسر دنیا این روز را جشن می‌گیرند.
برخلاف شهرت و محبوبیت کمیک و کمیک استریپ در سطح جهانی، ممکن است این نوع روایت داستان برای ما ایرانیان کمتر شناخته شده باشد؛ به همین مناسبت از تاریخچه‌ی کمیک و کمیک استریپ و همه‌ی چیزهای جذابی که لازم است در این‌باره بدانید را برایتان خواهیم گفت. با ما همراه باشید.

کمیک چیست؟
#کمیک_استریپ که با نام‌های کمیک و داستان مصور نیز شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از نقاشی‌های دنباله‌داری است که داستان و ماجرایی را روایت می‌‌کند، به همین دلیل برای تولید کمیک حداقل یک تیم دونفره متشکل از داستان‌نویس و طراح تصویرساز (تصویرگر) با یکدیگر فعالیت می‌کنند.
کارتونیست (به تصویرگری که کمیک طراحی می‌کند، کارتونیست می‌گویند) مشهور آمریکایی، “ویل آیزنر” کمیک استریپ را هنر متوالی تعریف می‌کند.

تاریخچه؛ کمیک از کجا آمده است؟
اگرچه کمیک پدیده‌ قرن بیستمی به نظر می‌‎آید، اما تاریخچه آن به نقاشی‌ انسان‌های نخستین بر دیواره‌ی غارها برمی‌گردد. ممکن است عجیب به نظر برسد، اما اگر بیشتر دقت کنید دو تعریف اساسی کمیک، یعنی روایت یک داستان به کمک نقاشی را در آن نیز پیدا خواهید کرد.
پس از آن تاریخچه‌ی این نوع تصویرسازی به ستون تراژان در شهر رم ایتالیا مربوط می‌شود. این ستون که در سال ۱۱۳ میلادی ساخته شد، داستان پیروزی‌های امپراتور روم در دو نبرد بزرگ این امپراتوری با داسیایی‌ها را به صورت مارپیچ از قسمت‌های پایینی این ستون تا بالای آن به تصویر کشیده است.
پس از این دوره، مدتی تصویرسازی‌هایی همراه با بالنی که نوشته‌ها و در واقع سخنانی از سوی شخصیت طراحی شده قرار داده می‌شد، (speech balloon) رواج پیدا کرد.
اما منتقدان بسیاری معتقدند که اولین کمیکی که سرآغاز این تحول در داستان‌های مصور ایجاد کرد، انتشار کمیک کودک زرد پوش سال ۱۸۹۵ در نیویورک بود؛ این شخصیت که سری طاس و دندان‌های خرگوشی داشت، تکه کلام و لحن گفتار خاص خود را داشت و جمله‌ای معمولا روی لباس زردرنگش نوشته شده بود.
برخی نیز ترویج این سبک از هنر را از دهه‌ی ۱۹۳۰، یعنی سال‌های انتشار کمیک و کمیک استریپ‌هایی همچون #باک_راجرز، #تارزان و ماجراهای #تن_‌تن می‌دانند.

دوره‌های تکامل کمیک و کمیک استریپ
منتقدان آمریکایی دوران تکامل کمیک و کمیک استریپ‌ها را به ۴ دوره تقسیم‌ کرده‌اند که عبارتند از: دوران برنزی، دوران نقره‌ای، دوران طلایی و دوران مدرن.
دوران طلایی این نوع هنر در زمان جنگ جهانی دوم بوده است؛ زمانی‌که این کتاب‌ و پوسترها به دلیل داشتن گرافیک و طراحی‌های زیبا و ارزان، بین طبقه‌ کارگران محبوبیت بسیاری برای خود دست و پا کرد.
دوران نقره‌ای کمیک مربوط به زمانی می‌شود که طراحی داستان‌هایی با تقابل ابر قهرمان و ضد قهرمان رواج پیدا کرده بود.
دوران برنزی این هنر کمی از طراحی داستان‌های ابر قهرمانی فاصله گرفت و به داستان‌ها و مسائل واقع‌گرایانه همچون آلودگی هوا، اعتیاد و … پرداخت. این دوران با انتشار بازگشت #شوالیه‌_تاریکی اثر #فرانک_میلر به پایان رسید.
دوران مدرن برخلاف دوره‌های گذشته که اگر ضد قهرمانی در داستان وجود داشت، بدون دلیل و به خاطر داشتن مشکلات روانی دست به اعمال شرورانه می‌زدند، افراد شرور داستان برای انجام اعمال شرورانه خود دلیل داشتند. از مشهورترین و شناخته‌شده‌ترین این افراد می‌‎توان به شخصیت #جوکر اشاره کرد.

کمیک و کمیک استریپ یکی نیستند!
اگرچه این دو کلمه بسیاری اوقات به جای یکدیگر به کار برده می‌شوند، اما این دو کلمه یکی نیستند. کمیک استریپ معمولا در یک یا دو صفحه (یا پوستر) نمایش داده می‌شود و ممکن است به صورت ضمیمه در روزنامه‌ها و مجلات چاپ شود. کمیک‌ استریپ‌ها دارای ۲ الی ۸ کادر هستند. کادرها در کمیک استریپ معمولا حالت کلاسیک دارند و به صورت جدول‌هایی افقی یا عمودی طراحی می‌شوند.
کمیک‌ها معمولا طرح داستانی طولانی‌تری دارند و داستان و ماجرایی به کمک شخصیت‌های آن، معمولا در ۲۰ الی ۵۰ صفحه و به صورت اثری مستقل روایت می‌شود. گفتنی است داستان‌های کمیک عموما قهرمانی دارند که علیه ضد قهرمانی در مبارزه است؛ در واقع می‌‎توان گفت نبرد بین خیر و شر محوریت اصلی بسیاری از داستان‌های کمیک مشهور دنیاست. از کمیک‌های معروف دنیا می‌توانیم به دو کمپانی بزرگ مارول (Marvel) و دی‌سی (DC) اشاره کنیم.
گفتنی است اگرچه از نام کمیک (منتسب به کمدی و طنز) انتظار می‌رود تا تنها به آثار طنز بپردازد، اما این نوع هنر بخش گسترده‌تری را شامل می‌شود و در همه سبک‌ها چاپ می‌شود.

صنعت بزرگ و پولساز کمیک
اگرچه ممکن است بسیاری از ما کمیک را با تن‌تن بشناسیم و آن را محدود به سنین کودکی بدانیم، اما کمیک یکی از بزرگ‌ترین و پولسازترین بخش‌های هنر در جهان است. فقط در آمریکا سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار کمیک به فروش می‌رود.
استقبال از کمیک در ژاپن اما بسیار گسترده‌تر است و رقمی‌ که ژاپنی‌ها سالانه برای خرید آثار کمیک ژاپنی (مانگا) می‌پردازند بیش از ۵.۵ میلیارد دلار است!
همچنین فیلم‌های بسیاری از داستان‌های کمیک ساخته شده‌اند که از جمله جدیدترین و محبوب‌ترین آن‌ها می‌توان از اونجرز ۲ یاد کرد که با فروشی بالغ بر ۲.۱ میلیارد دلار رکورد سومین فیلم پرفروش تاریخ را به نام خود ثبت کرده است. برخی از شخصیت‌های دوست‌داشتنی و مشهور دیگر سینما همچون بتمن، ایکس‌من، اسپایدرمن و … اقتباس از کتاب‌های کمیک هستند.
گفتنی است کتاب کمیک مرد ساعتی (Watchman) اثر آلن مور توانسته در فهرست ۱۰۰ رمان برتر قرن بیستم مجله تایم جای بگیرد.
تمام این‌ها نشان از محبوبیت روزافزون این نوع خاص از هنر دارد و مشخص می‌کند که کمیک اکنون بخش جذاب و جدیدی از انواع داستان به حساب می‌آید و مخاطب جدی خویش را پیدا کرده است.

کمیک در ایران
کمیک سال‌های قبل از انقلاب در ایران طرفداران زیادی داشت که پیگیر خواندن و تهیه‌ی ترجمه و یا نسخه‌های زبان اصلی کمیک‌های مشهور جهانی بودند، اما به مرور و با قرار گرفتن در شرایط جنگ تحمیلی از تعداد این هواداران کاسته شد.
از اولین نسخه‌های ترجمه شده‌ی کمیک در ایران می‌توان نمونه‌هایی همچون ماجراهای تن‌تن، آستریکس ابلیکس، پلنگ صورتی، دارکوبه زبله و دانلداک را نام برد.
تجربه‌ی اولین نمونه‌های وطنی کمیک در ایران نیز به مجله‌ی کمیک #گل‌_آقا باز می‌گردد. این مجله شخصیتی به نام #آریو را خلق کرد و در شماره‌های مختلف برای آن ماجراهایی در قالب کمیک مطرح می‌کرد. این ایده اما با تمام جذابیتش به مذاق مردمان آن دوره خوش نیامد و عمری بیشتر از شش ماه به خود ندید.
هم‌اکنون استفاده و طراحی کمیک استریپ در روزنامه‌ها و مجلات با تلفیق کاریکاتور رواج پیدا کرده است.
نمونه‌های فاخری نیز با الهام از شاهنامه فردوسی توسط تصویرسازانی همچون سیروس راد و حمید بهرامی، فراز شانیار، احمد میر، فائزه سپهر صادقیان، شیوا گل‌محمدی، داوود دیبا طراحی و منتشر شده است.