زندگینامه و آثار کارل پوپر
نویسنده : تحریریه‌ی همشهری آنلاین
زندگینامه: کارل ریموند پوپر (۱۹۰۲-۱۹۹۴)
همشهری‌آنلاین: سِر کارل رایموند پوپر یا پاپر، ۲۸ ژوییه ۱۹۰۲ در یک خانواده‌ی از طبقه متوسط و دارای مذهب یهودی که به مسیحیت پروتستان گرویده بود، زاده شد.
پوپر (Karl raimund popper) تربیت شده‌ی مکتب لوتری بود و از دانشگاه وین فارغ‌التحصیل شد. پدر او که از دانشگاه وین دکتری حقوق گرفته و در آنجا تدریس می‌کرد، دوستدار کتاب بود و تا ۱۴۰۰۰ کتاب در کتابخانه شخصی‌اش نگهداری می‌کرد. پوپر هم وارث این کتابخانه و هم ویژگی‌های شخصیتی پدرش شد.
او در سال ۱۹۱۹ جذب مارکسیسم شد و در نتیجه به انجمن دانشجویان مدرسه سوسیالیست پیوست. او همچنین به عضویت حزب سوسیال‌دموکراسی اتریش پیوست که در آن زمان به‌طور کامل ایدئولوژی مارکسیستی را پذیرفته بود.
پوپر به‌زودی بر اثر تأمل و اندیشه درباره‌ی موانع و اشکالات فلسفی تحمیل‌شده از ایده و تز «ماتریالیسم تاریخی» مارکس، تفکر مارکسیستی را رها کرده و به طرفدار سرسخت لیبرالیسم اجتماعی تبدیل شد.
این فیلسوف علم اتریشی - انگلیسی بعدها کرسی استادی مدرسه امور اقتصادی لندن را به دست آورد.
او یکی از فیلسوفان علم سده‌ی بیستم به‌حساب می‌آمد و آثار زیادی در فلسفه‌ی سیاسی و اجتماعی از خود باقی گذاشت.
پوپر به دلیل کوشش‌هایش در رد روش علمی طرفداران کلاسیک مشاهده/ استنباط (اثبات‌گرایان) از طریق پیشبرد روش ابطال‌پذیری تجربی، مخالفتش با دانش برآمده از قیاس و استدلال کلاسیک (ارسطویی-افلاطونی) و دفاع از خردگرایی انتقادی، بنیادگذاری نخستین فلسفه انتقادی غیر توجیه‌گرانه در تاریخ فلسفه و دفاعش از لیبرال دموکراسی و اصول انتقادگرایی اجتماعی که به نظر او امکان ظهور جامعه‌ی باز را فراهم کردند، شهرت دارد.
پوپر و آثارش در ایران
پوپر از جمله اندیشمندانی است که آراء و دیدگاه‌هایش با نقد و تحسین‌های فراوانی از سوی موافقان و مخالفانش در ایران روبرو شد و به همین دلیل عمده آثارش در چهار دهه‌ی اخیر به فارسی برگردان و حتی برخی از کتاب‌هایش از سوی چند مترجم برگردان فارسی شده‌اند.
نخستین اثر مستقلی که از پوپر در ایران منتشر شد، کتاب «فقر تاریخی‌گری» بود که زنده‌یاد احمد آرام آن را ترجمه کرد و در سال ۱۳۵۰ به چاپ رساند. در آن زمان شاید تنها شماری بسیار اندک از روشنفکران ایرانی نام این فیلسوف اتریشی را شنیده بودند و چه‌بسا کمتر کسی با آثار او آشنایی داشت. تا جایی که احمد آرام در معرفی کارل رایموند پوپر، فقط ترجمه‌ی چند سطر از دانش‌نامه‌ی آلمانی بروکهاوس را در آغاز کتاب فقر تاریخی‌گری به دست می‌دهد، ولی در همان‌جا متذکر می‌شود که بعضی از آثار پوپر به عربی، هلندی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، ژاپنی، رومانیایی، اسپانیولی و ترکی ترجمه شده است.
بر این اساس می‌توان گفت که فارسی‌زبانان بسیار دیرتر از دیگران با آثار و اندیشه‌های فلسفی پوپر آشنا شدند. ناگفته نماند که در زمان انتشار اولین کتاب پوپر در ایران، یعنی سال ۱۳۵۰ خورشیدی، گسترش ایدئولوژی کمونیستی و اندیشه‌های کارل مارکس در میان برخی از روشنفکران ایرانی - در داخل و خارج کشور - به نقطه‌ی اوج خود رسیده بود.
بااین‌همه اندک زمانی پس از انتشار ترجمه‌ی کتاب فقر تاریخی‌گری، کتابی کم‌برگ، اما مهم در ایران ترجمه و منتشر شد که توجه بسیاری را به مباحث مطرح‌شده در آن جلب کرد: «انقلاب یا اصلاح» عنوان کتابی است دربرگیرنده‌ی گفت‌وگوهایی جداگانه با هربرت مارکوزه و کارل پوپر. این کتاب در کشورهای غربی هم‌زمان با گسترش جنبش‌های دانشجویی در اروپا و آمریکای شمالی و نیز جنبش‌های انقلابی در آمریکای لاتین منتشر شد و در کانون مباحث محافل روشنفکری قرار گرفت. احتمالاً تصمیم به ترجمه آن به فارسی نیز بی‌تأثیر از این مباحث نبود؛ چرا که زنده‌یاد هوشنگ وزیری، مترجم این کتاب، در آن زمان در زمره روشنفکران جامعه سوسیالیست‌های ایران بود.
یک دو سال پس از انقلاب سلامی در ایران و شاید با تازه شدن بحث‌های انقلاب یا اصلاح و نیز با احساس نیاز به آشنایی بیشتر با اندیشه‌های پوپر و فلسفه عقل‌گرایی انتقادی او بود که کتابی درباره‌ی پوپر و افکار و آثار او در ایران ترجمه و منتشر شد: «پوپر»، نوشته‌ی بریان مگی که ترجمه‌ی فارسی آن را زنده‌یاد منوچهر بزرگمهر به انجام رسانده بود. کتاب مگی یکی از کوتاه‌ترین و درعین‌حال یکی از بهترین آثاری است که برای آشنایی با پوپر و آثار او منتشر شده است.
حدس‌ها و ابطال‌ها عنوان فارسی کتاب دیگری از پوپر است که احمد آرام ترجمه‌ی آن را به انجام رساند و در سال 1363 به چاپ رسید. این کتاب مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و مقاله‌های مهم پوپر است که ترجمه فارسی آن‌ها، متأسفانه، چندان رسا و روان نیست و در شمار ترجمه‌های خوب زنده‌یاد احمد آرام محسوب نمی‌شود.
با ترجمه‌ی کتاب «جامعه‌ی باز» و دشمنان آن به فارسی و انتشار آن در سال ۱۳۶۴ خورشیدی، درواقع برای نخستین‌بار مشهورترین و نه الزاماً اساسی‌ترین، اثر پوپر در ایران و در میان طیفی گسترده از روشنفکران مطرح شد و از آن می‌توان به‌عنوان رویداد فرهنگی مهمی در ایران نام برد؛ به‌ویژه که دکتر عزت‌الله فولادوند، مترجم سرشناس، این اثر پوپر را ترجمه کرد.
از این کتاب ترجمه‌ای هم به قلم دکتر امیر جلاالدین اعلم به بازار نشر عرضه شده است.
به فاصله‌ای کمتر از چهار سال سه کتاب مهم و اساسی دیگر از پوپر را مرحوم احمد آرام به فارسی ترجمه کرد. «منطق اکتشاف علمی»، «واقعی‌گری» و «هدف علم» که در اصل دربرگیرنده‌ی یادداشت‌های پوپر بر کتاب منطق اکتشاف علمی است و سرانجام کتاب شناخت عینی.
کتاب منطق اکتشاف علمی، اثر بنیادی کارل پوپر را افزون بر احمد آرام، سید حسین کمالی نیز ترجمه کرد که با مقدمه‌ای کوتاه از پوپر منتشر شد. این نخستین‌بار بود که پوپر مقدمه‌ای، هر چند کوتاه، بر ترجمه‌ی فارسی یکی از آثارش می‌نوشت. او در این مقدمه که با عنوان مقدمه برای خواننده‌ی ایرانی منطق اکتشاف علمی در آغاز کتاب آمده است، به نکته‌ای جالب در معرفی کتاب خود اشاره می‌کند و از جمله می‌نویسد: «این کتاب کوششی است در جهت تبیین راه درس گرفتن از تجربه. درعین‌حال به این نکته تأکید می‌ورزد که راه درس گرفتن از تجربه، انجام مشاهداتِ مکرّر نیست. سهم تکرار مشاهدات در قیاس با سهم اندیشه هیچ است. همه‌چیز درگرو اندیشه‌ورزی فعال ما در باب جهان است. ما مدام می‌کوشیم تا تجارب خویش را تفسیر عقلی کنیم. می‌کوشیم تا آن‌ها را بفهمیم؛ به‌عبارت‌دیگر، بیشترِ آنچه می‌آموزیم با کمک مغز است. چشم و گوش نیز اهمیت دارند، ولی اهمیتشان بیشتر در حذف اندیشه‌های غلطی است که مغز یا عقل پیش می‌نهند... موجودات زنده، همگی همیشه فعال‌اند؛ تلاش می‌کنند تا اتفاقات آینده پیرامونشان را گمان بزنند و مشکلاتی را که گمان‌های نادرستشان پیش می‌آورد حل کنند. به اعتقاد من این شیوه‌ی نگرش به زندگی و تکامل حیات، امیدبخش و شوق‌انگیز است و بدین شیوه می‌توان آینده را به چشم افرادی کوشا و متعهد نگریست که سعی دارند مشکلات را به طریقی حل کنند تا آینده‌ی همه ابناء بشر بهتر باشد.»
پوپر کتابی نیز در سال ۱۹۷۶ میلادی منتشر کرد با عنوان «جست‌وجوی ناتمام: زندگی‌نامه‌ی فکری» نسخه‌ی آلمانی کتاب، سه سال بعد و با عنوانِ «نقطه‌ی عزیمت: تحول فکری من» منتشر شد. این کتاب به زندگی‌نامه‌ای خودنوشت می‌ماند که پوپر در آن بیش و پیش از همه به تحولات و حیات فکری خود پرداخته است تا به زندگی شخصی‌اش. از این کتاب نیز دو ترجمه به فارسی در دست است.
یکی از آثار مهم پوپر که با همکاری جان اکلز، یکی از سرشناس‌ترین متخصصان مغز و فیزیولوژی اعصاب و برنده‌ی نوبل پزشکی سال ۱۹۶۳ میلادی، منتشر شد، کتاب «من و مغز او» است. این دو اندیشمند اروپایی در این کتاب با بهره‌گیری از یافته‌های فیزیک کوانتوم، کوشش شده است تا از وجود اراده‌ی آزاد در انسان‌ها دفاع شود. پوپر در این کتاب در کنار شرح نظریه‌ی «جهان یک»، «جهان دو» و «جهان سه» خود، به مسئله‌ی بدن - ذهن نیز پرداخته است. نه این کتاب تاکنون به فارسی ترجمه‌شده است و نه آخرین کتاب پوپر با عنوان «جهان پارمنیدس» که پس از مرگ او به کوشش یکی از شاگردانش منتشر شد. پوپر در این کتاب، پارمنیدس، فیلسوف و شاعر پیش – سقراطی یونانی را برخلاف نظر مارتین هایدگی، فیلسوفی هستی‌شناس نمی‌داند.
پوپر در جستارهای کتاب جهان پارمنیدس در جستجوی منشاء نظریه عقل‌گرایی انتقادی خود است. او که کتاب درباره طبیعت را از زبان اصلی ترجمه کرد، معتقد است که در نظرات شعرگونه پارمنیدس می‌توان آغازه‌های نظریه عقل‌گرایی انتقادی را یافت.
ناکجاآباد و خشونت هم از جمله آخرین کتاب‌هایی است که در سال 1388 از پوپر ترجمه‌شده است. این کتاب که خسرو ناقد آن را برگردان فارسی کرده است، جمع بستی از دیدگاه‌های پوپر است که به همراه چند گفت‌وگو و مقاله‌ی مهم ترجمه نشده‌ی آن به بازار کتاب عرضه‌شده است.
البته کتاب‌های دیگری نیز او به فارسی ترجمه‌شده که اغلب مجموعه‌ای از مقاله‌های پوپر است که او و یا شاگردانش از میان مقالاتی که پیشتر در آثار اصلی او منتشرشده بودند، برگزیده و به‌صورت کتابی منتشر کرده‌اند؛ کتاب‌هایی چون در جست‌وجوی دنیایی بهتر، زندگی سراسر حل مسئله است و همه انسان‌ها فیلسوف‌اند از جمله آن‌هاست.
*در تهیه این مدخل از مقدمه‌ی آقای خسرو ناقد بر کتاب ناکجاآباد و خشونت نیز استفاده‌شده است.
درباره لک‌لک بوک
طراحی و بهینه سازی | مجتمع ارتباطات نوین ایرانیان
ارسال دیدگاه