زندگی‌نامه‌ و آثار جلال آل احمد

نویسنده : تحریریه‌ی برترین‌ها

جلال در سال 1302 در محله‌ی سید نصرالدین از مجله‌های قدیمی شهر تهران در خانواده‌ای روحانی و اصالتاً اهل طالقان به دنیا آمد. کودکی وی در محیطی کاملاً مذهبی گذشت. پدر جلال تمام سعی خود را به کار بست تا از او جانشینی برای خود پرورش دهد. اما کوشش‌های پدر در تربیت مذهبی کودک به ناکامی انجامید و پس از پایان یافتن دوره‌ی تابستان، جلال روانه‌ی بازار کار شد تا حداقل حرفه‌ای برای گذران زندگی خود بیاموزد. جلال روزها به کارهایی چون ساعت‌سازی، سیم‌کشی برق، چرم‌فروشی و ... می‌پرداخت و شب‌ها دور از چشم پدر در کلاس‌های شبانه‌ی مدرسه «دارالفنون» به تحصیل خود ادامه می‌داد. دوران دبیرستان او نیز مصادف با جنگ دوم جهانی بود. در همین دوران پدر به دلیل حضور برادر بزرگ‌تر جلال در نجف، شرایط را برای اجرای خواست قلبی خود فراهم دید و بار دیگر فرزند جوان خود را روانه‌ی نجف کرد تا به تحصیل علوم حوزوی بپردازد؛ اما جلال بیش‌تر از دو ماه زندگی با برادر را تاب نیاورد و به ایران بازگشت.
پس از بازگشت از نجف در سال 1322 وارد دانشسرای عالی شد و در سال 1325 در رشته‌ی ادبیات فارغ‌التحصیل شد. جلال در سال 1324 با چاپ داستان «زیارت» در مجله‌ی سخن به دنیای نویسندگی قدم گذاشت و در همان سال مجموعه‌داستانی به نام «دیدوبازدید» را منتشر کرد. وی در سال 1326، به‌عنوان آموزگار در وزارت فرهنگ مشغول به کار شد و در همین زمان تحصیلات خود را در رشته‌ی ادبیات فارسی ادامه داد. او در رسال 1327 در اتوبوس اصفهان به تهران با سیمین دانشور، داستان‌نویس و مترجم معاصر، آشنا شد و در سال 1329 با وی ازدواج کرد.
آل احمد در سال 1330 پیش از آنکه از رساله‌ی دکترای خود با عنوان «قصه هزار و یک‌شب» دفاع کند، تحصیلات دانشگاهی خود را نیمه‌کاره رها کرد. در کتاب «خدمت و خیانت روشنفکران» جلال بی‌علاقگی خود را نسبت به دریافت درجه‌ی «دکترا» به کم‌سوادی برخی از استادان دانشگاه مربوط دانست. جلال همچنین در دیدار با علی شریعتی از نیمه‌کاره رها کردن تحصیلات تکمیلی خود به‌عنوان «موهبت» یاد کرد. این نویسنده و مترجم در 18 شهریور 1348 پس از سال‌ها قلم‌زدن در عرصه‌های مختلف نوشتاری درحالی‌که در کلبه‌ای در جنگل‌های اسالم گیلان زندگی می‌کرد، دار فانی را وداع گفت.

آثار آل احمد
آثار این ادیب و مترجم را می‌توان به داستان، سفرنامه، مقالات، ترجمه و نامه‌ها تقسیم کرد.

داستان:
مجموعه‌داستان «دیدوبازدید» نخستین اثر ادبی آل احمد محسوب می‌شود که در سال 1324 منتشر شد. این مجموعه، ابتدا 10 داستان کوتاه بود که در چاپ هفتم آن دو داستان دیگر به آن افزوده شد. جلال در این مجموعه با نثری طنزآلود به انتقال از مسائل اجتماعی پرداخت.
وی مجموعه‌داستان دیگری را با نام «از رنجی که می‌بریم» در سال 1326 منتشر کرد. در این مجموعه 7 داستان کوتاه آمده بود و جلال در آن به شکست احزاب در اجتماع آن روز ایران، اشاراتی کرده بود.
«سه‌تار» مجموعه‌داستان دیگری از این نویسنده‌ی ایرانی است که در سال 1327 منتشر شد. در این مجموعه سیزده داستان کوتاه آمده است. فضای این داستان‌ها لبریز از شکست و ناکامی‌های قشرهای فرودست جامعه است.
سال 1331، سال انتشار مجموعه نه داستان کوتاه به نام «زن زیادی» است. جلال در این کتاب که حاوی یک مقدمه نیز هست، به تصویر شخصیت زنان قشرهای مختلف پرداخته است.
جلال در «سرگذشت کندوها» که نخستین داستان نسبتاً بلند او بود، به قضیه‌ی نفت و شکست مبارزات سیاسی سال‌های 29 تا 31 پرداخت. او در این کتاب به سبک قصه‌های سنتی ایران با «یکی بود یکی نبود» داستان خود را آغاز می‌کند.
«مدیر مدرسه» داستان نسبتاً بلندی از جلال آل احمد است که در سال 1337 منتشر شد. این داستان به‌نوعی بیان خاطرات فرهنگی آل احمد است. خود او در مورد این کتاب گفته است: «حاصل اندیشه‌های خصوصی و برداشت‌های سریع عاطفی از حوزه‌ی بسیار کوچک اما بسیار مؤثر فرهنگ و مدرسه». جلال در این کتاب به روابط افراد یک مدرسه با هم و روابط مدرسه با جامعه پرداخته است.
سال 1340 جلال داستان بلند تاریخی «نون والقلم» را به نگارش درآورد. عنوان این کتاب اشاره به سوره‌ی 68 قرآن است. نویسنده در این داستان به سنت قصه‌گویی شرقی، دلایل شکست نهضت‌های سیاسی آن دوران را در لفافه‌ی یک دوران تاریخی، مورد ارزیابی و نقد قراردادهاست. حوادث داستان «نون والقلم» مربوط به اوایل حکومت صفویان است و زبان آن به اقتضای زمان آن نسبتاً کهنه است.
«نفرین زمین» رمان دیگری از جلال است که در سال 1346 منتشر شد. رمانی روستایی که بازتابی از جریان‌های مربوط به اصلاحات ارضی در آن بیان‌شده است.
«پنج داستان» جلال در سال 1350 یعنی دو سال پس از مرگ او منتشر شد. اثر داستانی دیگر جلال، مجموعه‌ی شش قصه‌ی کوتاه قدیمی از «طوطی نامه» بود که با تحریری نو در سال 1351 منتشر شد.
آل احمد این قصه‌ها را با همکاری سیمین دانشور درزمانی که مشغول تدوین پایان‌نامه‌ی دکترای خود بود، یافته بود.
آخرین اثر داستانی آل احمد رمان کوتاه «سنگی بر گوری» است که موضوع آن فرزند نداشتن وی است.
این داستان برای نخستین‌بار 12 سال پس از مرگ وی در سال 1360 منتشر شد.

سفرنامه:
سفرنامه‌های جلال را می‌توان در این کتاب‌ها خلاصه کرد: اورازان (1333)، تات‌نشین‌های بلوک زهرا (1337)، جزیره‌ی خارک دُر یتیم خلیج‌فارس (1339)، خسی در میقات (1345)، سفر به ولایت عزرائیل (1363)، سفر روس (1369) سفر آمریکا و سفر اروپا که هنوز منتشرنشده‌اند.

مقالات:
مقالات و کتاب‌های تحقیقی این نویسنده ایرانی از این قرار هستند: گزارش‌ها (1325)، حزب توده سر دو راه (1326)، هفت مقاله (1333)، سه مقاله‌ی دیگر (1341)، غرب‌زدگی (1341)، کارنامه‌ی سه‌ساله (1341)، ارزیابی شتاب‌زده (1342)، گفتگوها (1346)، یک چاه و دو چاله (1356) و در خدمت و خیانت روشنفکران (1356).

ترجمه:
آل احمد آثار مهمی را از آلبر کامو، آندره ژید، ژان پل سارتر و داستایوفسکی ترجمه کرده است.
آثاری که آل احمد آن‌ها را به فارسی برگردانده است عبارتند از: «عزاداری‌های نامشروع» (1322)، «محمد آخرالزمان» نوشته بل کازانوا (1326)، «قمارباز» اثر داستایوفسکی (1327)، «بیگانه» اثر آلبرکامو به همراه علی‌اصغر خبره‌زاده (1328)، «سوءتفاهم» اثر کامو (1329)، «دست‌های آلوده» اثر سارتر (1331)، «بازگشت از شوروی» اثر ژید (1333)، «مائده‌های زمینی» اثر ژید به همراه پرویز داریوش (1343)، «کرگدن» اثر یونسکو، (1345)، «عبور از خط» اثر یونگر به همراه محمود هومن (1346)، «تشنگی و گشنگی» اثر یونسکو (1351) که در حدود 50 صفحه از این آخرین کتاب را آل احمد ترجمه کرده بود که مرگ باعث نشد آن را به پایان ببرد و پس از وی منوچهر هزارخانی بقیه کتاب را ترجمه کرد.

نامه‌ها:
نامه‌های جلال در سال 1364 منتشر شد. این مجموعه حاوی نامه‌های او به دوستان دور و نزدیکش است.

معرفی برخی از آثار منتشرشده درباره‌ی جلال
«غروب جلال»، نوشته‌ی سیمین دانشور است و دو بخش را شامل می‌شود: بخش اول «شوهرم جلال» که درباره‌ی زندگی و اندیشه‌های آل احمد نوشته‌شده است و بخش دوم «غروب جلال» که درباره‌ی روزهای پایانی زندگی آل احمد است و صحبت‌هایی درباره‌ی فوت او مطرح می‌شود.
این کتاب در سال 1360 منتشر شد.
«نقدی بر غرب‌زدگی» نوشته‌ی داریوش آشوری.
«چکامه‌ی زخم» مجموعه 47 شعر است که برای آل احمد سروده شده است این مجموعه را علی بهداروند در سال 1372 منتشر کرد. در این کتاب شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، م.آزاد و حسین منزوی آمده است.
«عامیانه‌های جلال آل احمد»، نوشته‌ی محمدرضا دربیگی که در سال 1377 منتشر شد.
«یادنامه‌ی جلال آل‌احمد» مجموعه‌مقاله‌هایی از علی شریعتی، محمدعلی جمالزاده، عبدالکریم سروش، آیت‌الله طالقانی و دیگر موافقان و مخالفان جلال آل احمد است که درباره او نوشته‌شده‌اند. این کتاب را علی دهباشی در سال 1378 منتشر کرد.
«خشت و شیشه» نوشته‌ی ناصر فتحی راسخ است که درباره‌ی هنر معماری در آثار جلال بحث می‌کند. این کتاب در سال 1386 منتشر شد. قانونی هر ناشری اجازه دارد آثار وی را همچون دیگر نویسندگان منتشر کند.