مری شلی در جوانی فرانکشتاین را آفرید

نویسنده : فاطمه قاسم‌آبادی

«مری وول اِستوِنکِرافت گادوین شِلی» که دنیا نام او را با اسم خلاصه‌ی مری شلی می‌شناسد زاده‌ی ۳۰ اوت ۱۷۹۷ در سامرس تاون در لندن است.
پدر او ویلیام گادوین (فیلسوف سیاسی و روزنامه‌نگار) و مادرش مری ولستون کرافت (فیلسوف فمینیست و نویسنده) بود. او در خانواده‌ای روشنفکر پرورش یافت و انگیزه‌های نویسندگی را از مادر و پدرش به ارث برد.

محفل روشنفکران زمان
خانه‌ی پدر و مادر این نویسنده‌ی جوان همواره محفل شاعران و نویسندگان و هنرمندان بود. هنگامی که مری ۱۵ سال داشت، پای شاعر مشهور و رمانتیک انگلیسی پرسی شلی (که شیفته‌ی آثار فلسفی گادوین بود) به خانه‌ی آقای گادوین باز شد.

عشق و ازدواج
پرسی شلی در این رفت‌وآمدها، کم‌کم با مری آشنا شد؛ اما کار آشنایی آن‌ها به روابط عاطفی انجامید و هنگامی که مری ۱۶ ساله شد، به دلیل مخالفت خانواده با شلی به کشورهای دیگر اروپا گریخت و در آنجا با او ازدواج کرد.(چون مری با پرسی شلی ازدواج کرد، فامیلی خودش هم شلی شد.)
این ازدواج از جهاتی در بروز استعداد ادبی مری بسیار موثر بود؛ چرا که وی از طریق شوهرش با بسیاری از شاعران رمانتیک مشهور انگلیسی آشنا شد و حتی اثر مشهورش فرانکنشتاین را نیز با تشویق و راهنمایی آن‌ها نگاشت.

منبع الهام فرانکشتاین
در تابستان سال ۱۸۱۶ مری به همراه شوهرش در ژنو در همسایگی شاعر مشهور انگلیسی لرد بایرون زندگی می کرد. از قضا تابستان آن سال فصلی پر باران بود و آن‌ها بیشتر وقت‌ها ناچار بودند در خانه بمانند.
شب‌ها نیز در محفل ادبی خود که شاعر مشهور لرد بایرون و چند تن دیگر نیز در آن حضور داشتند، داستان‌های دلهره‌آور اشباح مربوط به اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم را – که به‌خصوص در آلمان رواج زیادی داشت – برای هم می‌خواندند و درباره‌ی آن بحث‌وگفت‌وگو می‌کردند؛ اما در یکی از شب‌ها بحث بالا گفت و قرار شد لرد بایرون و مری شلی و پرسی شلی هر یک طبع خود را در زمینه‌ی داستان‌های اشباح بیازمایند و سرانجام تنها مری شلی توانست اثری کامل به نام فرانکنشتاین بیافریند.

ادعای نویسنده
مری شلی بعدها درمقدمه‌ای که برای رمان فرانکنشتاین نوشت، مدعی شد که فکر اصلی کتاب را از یکی از کابوس‌های شبانه‌اش الهام گرفته است ولی بی‌شک تأثیر داستان‌های دلهره‌آور (گوتیک) و نیز عواملی مثل برق‌درمانی که شیوه‌ی معمول درمانی برای بیماری‌های روانی که از نظر مردم شیوه‌های ناشناخته و وحشتناک در آن زمان، نظریه‌های آن دوره درباره‌ی پیدایش حیات و نیز اسطوره‌ی مشهور یونانی پرومته را نمی‌توان در خلق این اثر نادیده گرفت.

بهترین اثر در سنی پایین
مری شلی شاهکار ماندگارش را در سال ۱۸۱۸ و در حالی که تنها ۲۱ سال سن داشت به چاپ رساند؛ اما زندگی این دو نویسنده چندان با اتفاقات خوش گره نخورده بود، چرا که از سه فرزند مشترکشان، تنها یکی موفق به گذران دوران کودکی شد. مرگ فرزندان نوزاد فشار بزرگی از لحاظ عصبی بر مری شلی وارد کرد. ضربه‌ی آخر، یعنی مرگ «پرسی شلی» طی یک حادثه‌ی قایقرانی در سال ۱۸۲۲ اتفاق افتاد.
پس از این شلی به انگلیس بازگشت و تصمیم گرفت هیچگاه ازدواج نکند. مری شلی باقی عمرش را در تلاش برای رفاه پسرش صرف کرد و با جدی دنبال کردن نویسندگی و خلق داستان‌های کوتاه و رمان‌های بسیار به شهرت فراوانی رسید.

داستان فرانکشتاین
فرانکنشتاین دانشمند جوان و جاه‌طلبی است که با استفاده از کنار هم قرار دادن تکه‌های بدن مردگان و اعمال نیروی الکتریکی جانوری زنده به شکل یک انسان و با ابعادی اندکی بزرگ‌تر از یک انسان معمولی می‌سازد؛ موجودی با صورتی مخوف و ترسناک که بر همه جای بدنش رد بخیه‌های ناشی از دوختن به چشم می‌خورد.
این موجود تا بدان حد وحشتناک است که همگان، حتی خالقش از دست شرارت‌های او فرار می‌کند؛ هیولایی که خالقش نیز نمی‌تواند آن را کنترل کند و خود مقهور آن می‌شود.

دید علمی تخیلی و فراتر از آن
در «فرانکشتاین»، نویسنده از بسیاری عناصر و فضا‌های ترسناک آن روزگار به‌خوبی استفاده کرده ‌است. با این‌همه «فرانکشتاین» یک رمان دلهره‌آور معمولی نیست و شاید راز ماندگاری آن نیز در همین نکته باشد.
شاهکار مری شلی درواقع این بود که برای نخستین‌بار علم را با داستان‌های ترسناک آشتی داد. به زبان دیگر، برای اولین‌بار با خلق هیولایی که محصول علم بود و نیز با استفاده از مجهولات علمی، نوع ادبی جدید «رومانتیک ترسناک علمی» را به‌وجود آورد؛ کاری که تا آن زمان سابقه نداشت. از سوی دیگر «فرانکشتاین» زمانی منتشر شد که بشر در راه پیشرفت‌های علمی و سرمست از باده‌ی علم بود.
اما شلی از نخستین کسانی بود که بوی خطر را حس کرد و با انتشار «فرانکشتاین» هشدار داد که علم تجربی گاهی نه ‌تنها میوه‌ای شیرین به بار نمی‌آورد؛ بلکه چه‌ بسا خود مایه‌ی عذاب دائمی بشر می‌شود.
البته هضم این سخن در آن زمان واقعاً دشوار بود؛ اما امروزه این نکته تا حدودی بدیهی می‌نماید؛ زیرا اینک، کم‌تر کسی می‌تواند فجایعی را که زندگی ماشینی و به‌خصوص انبوهی از سلاح‌های ویرانگر به بار آورده، انکار کند.
صرف‌نظر از این‌ها، شاید کتاب به‌گونه‌ای غیرمستقیم به نکته‌ای دیگر اشاره دارد؛ دست‌بردن در سیر عادی و طبیعی جهان و آفرینش خدا، گاهی ممکن است به فاجعه بیانجامد؛ بنابراین چه‌بسا لازم است بشر در پژوهش‌ها، به‌خصوص پژوهش‌هایی که با حیات و خلقت آدمی سروکار دارد، بیش‌تر احتیاط کند. «فرانکشتاین» نخستین‌بار در سال ۱۸۱۸ منتشر شد. مری شلی پس از بازگشت به انگلستان چندین داستان دیگر نوشت.

شایعات پیرامون زندگی نویسنده
در مورد زندگی مری شلی شایعات زیادی وجود دارد. مخصوصاً شیوه‌ی عجیب نگارش او که همیشه حول داستان‌های ترسناک و وهم‌آلود می‌چرخد به همراه زندگی سخت و اندوهناک نویسنده باعث شد که به این شایعات دامن زده شود. عده‌ای در آن زمان معتقد بودند که مری شلی با ارواح خبیث در ارتباط است و از آن‌ها ایده‌ی داستان‌هایش را می‌گیرد. عده‌ای هم شایع کرده بودند که او قلب شوهر ناکامش را در پارچه‌ای پیچیده و در کمدش از آن نگهداری می‌کند.
این شایعات هرگز ثابت نشد ولی آنچه که مسلم است لحن متفاوت و ژانر خاص این نویسنده‌ی زن برای خیلی از هم نسلانش به عنوان آثار یک زن قابل پذیرش نبود به خاطر همین هم مرتب به این شایعات دامن می زدند.
سرانجام مری شلی با وجود زندگی پر فراز و نشیب و عجیب خود در سال ۱۸۵۱ در سن ۵۳ سالگی با مرگ طبیعی از دنیا رفت.