نوشتن خشم است

گفت‌وگو با الفریده یلینک 2004

مدت زمان مطالعه : 6 دقیقه

ادبیات

خانه، مانند هر چیز دیگری در این قسمت شهر، کوچک و معمولی است. بیست دقیقه طول می‌کشد تا از مرکز وین به هوتلدورف با تپه‌های سرسبزش برسیم. در کنار در ورودی دو زنگ بدون اسم وجود دارد.
#الفریده_یلینک در را باز می‌کند. در ابتدا تنها ابروهای او دیده می‌شوند و بعد چشمانش که دوستانه و اندکی خسته هستند. انگار می‌گویند اوضاع را درک می‌کنم و می‌دانم آسان نیست، اما این هم می‌گذرد و بعد صورتش مشخص می‌شود و او لبخند می‌زند: «خواهش می‌کنم بیایید داخل» به طبقه‌ی بالا می‌رود. در بالا یک اتاق نشیمن روشن وجود دارد، جایی که نقاشی‌های صورتی رنگی به دیوار آویخته شده است، نقاشی‌هایی که همه، آن‌ها را در روزنامه‌ها و تلویزیون دیده‌اید. او شلوار راحتی مشکی پوشیده و پولیوری بژ رنگ بر تن دارد. او شبیه بهترین دوست شما به نظر می‌رسد. تلفن به صدا درمی‌آید. «صبر کن سریع جواب می‌دهم. این را گفت، مثل این که می‌خواست اول به خودش توضیح دهد.» او ۷ اکتبر ساعت ۳۰/۱۲ فهمید که برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات امسال شده است. بلافاصله با دبیر آکادمی در استکهلم تماس برقرار کرد و گفت که نمی‌تواند برای مراسم به آنجا برود: «او فهمید و مرا درک کرد، به همین خاطر بسیار سپاسگزارم.» چیز عجیبی است. از اول مصاحبه نوعی سبکی در اعمال و رفتار او دیده می‌شود که از هر آنچه بر وجودش سنگینی کرده نشأت گرفته است. تلفن چند بار دیگر زنگ می‌زند. هر بار او خودش گوشی را برمی‌دارد و با تماس‌گیرنده صحبت می‌کند. بعد دوباره روی مبل می‌نشیند.
«این افتخاری برای من است اما در حال حاضر کمی برای من زیادی بزرگ است. نمی‌توانم باور کنم که در کنار افرادی چون بکت و همینگوی قرار می‌گیرم.» لحظه‌ای سکوت می‌کند. «البته جایزه‌ای مثل این‌یک عمل ستیزه‌جویانه است، یک نوع مزاحمت.»
چه چیز بدی درباره مراسم اهدای جایزه وجود دارد؟ می‌گوید: «نمی‌توانم تحمل‌کنم از این که همه به من خیره شوند. نمی‌توانم این کار را بکنم.» جملاتی که او می‌گوید آرام هستند، دقیق بیان می‌شوند و در بین آن‌ها هرازگاهی توقفی می‌کند. کاملاً با عبارات و جملاتی که الفریده یلینک می‌نویسد متفاوت‌اند.می‌گوید حرف زدن در روزهای اول اشتباه بود. «هر چیزی که بگویی به هر حال بد فهمیده می‌شود.» او از تصویری که دیگران از او دارند صحبت می‌کند و نمی‌خواهد دیگر به آ ن تصویر پایبند باشد. تصویر کودک نابغه، فمینیست، نویسنده‌ی شرم‌آور، شاعر سنگدل، خائن به کشور و امروز هم تصویر برنده‌ی جایزه‌ی نوبل. «هیچ‌وقت دلم نخواسته در ملاء عام باشم، برای این نقش مناسب نیستم.» ما هنرمندان اتریشی هیچ‌گاه به دنبال این نقش نبوده‌ایم، اما بالاخره کسی باید این کار کثیف را انجام می‌داد. منظور او بیان جنگ، دروغ‌ها، فاشیسم، پورنوگرافی، مردان، ورزش و حادثه‌ی تلخ و وحشتناک قطار در سال ۲۰۰۰ است که منجر به کشته شدن ۱۵۵ نفر شد.«تنها چیزی که می‌خواهم این است که دور از همه باشم. دلم می‌خواهد همه مرا به جای خود بگذارند.»ساعت تیک تیک می‌کند. سکوت چیزی است که عمیقاً درونت نفوذ می‌کند. کتاب‌هایی که او در این سکوت می‌نویسد پرسروصدا و ستیزه‌جویانه هستند، مثل یک عمل دفاع شخصی، خواندن این کتاب‌ها کار آسانی نیست، همان‌طور که نوشتن درباره‌ی این کتاب‌ها راحت نیست و شاید به همین دلیل است که پس از اعلام پیروزی او در نوبل احساسات و واکنش‌های متضادی در روزنامه‌ها دیده شد. یلینک زبان را به‌راحتی در نوشته‌های خود به کار می‌گیرد، بر آن مسلط است. از آن به عنوان یک ابزار، مثل یک سلاح استفاده می‌کند.او می‌گوید، بر مبنای وسوسه‌های قوی عمل می‌کند. دستانش را صلیب کرده و بسیار آرام به نظر می‌رسد. نوشتن به دیسیپلین نیاز دارد و نویسندگی برای خالی کردن انرژی ضروری است، در غیر این صورت مغز منفجر می‌شود. نویسندگی و نوشتن خشمی است که با دلیل و منطق کنترل می‌شود. او زمانی نوازندگی ارگ می‌آموخت. او پیانو می‌زد و این کار را به‌اجبار مادرش انجام می‌داد. طبقه پایین او یک پیانو بزرگ دارد، پیانو وی. «دیگر پیانو نمی‌زنم، دیگر باید آن را رد کنم.» برای لحظه‌ای به بیرون پنجره نگاه می‌کند و بعد می‌گوید: «من همراه خوبی هستم.» این دوباره جمله‌ای سرشار از معنی است. آموزش‌های مادر و انتظارات پدر همیشه با او است. ترس و آسیب‌پذیری و شکست. او خیلی دیر متولد شد. پدرش ۴۸ سال داشت و مادرش ۴۳ سال و او تنها فرزند آن‌ها باقی ماند. پدرش سوسیالیست یهودی بود و مادرش بورژوای کاتولیک. «دو جهان متفاوت و متضاد که بر من فرود آمد و مرا خرد کرد و از پای درآورد.» این را می‌گوید و لبخند می‌زند. جمله‌ای که در آن گفت همراه خوبی هستم قطعاً تنها به نواختن پیانو اشاره نمی‌کرد.او مانند نت‌های موسیقی می‌اندیشد، زبان را به مانند موسیقی می‌شنود. او درگیر دوگانگی است، درگیر تولید و خلق چیزی از خود و در عین حال دوری جستن و فرار از خود. او این تضادها را به‌خوبی نمی‌شناسد. او همراه خودش هم هست. مجدداً درباره نوشتن حرف می‌زند. درباره کتابش به نام کودکان مردگان (The chidren of the dead) که او فکر می‌کند مهم‌ترین اثرش است. «هر آنچه را که می‌خواستم در این کتاب گفتم و خودم را سبک کردم.» فریب‌کاری غیرقابل‌باور اتریشی‌ها در مورد تاریخ چیزی است که به‌شدت او را آزار می‌دهد. اتریش، کشوری که همیشه خودش را اولین قربانی نازی‌ها دانسته است. «مردگان خانواده من بودند که مرا واداشتند تا این کتاب را بنویسم.»و او دوباره درباره پدر یهودی خود صحبت می‌کند که به عنوان یک مهندس شیمی کار می‌کرد و توسط همسرش که یک شناسنامه جعلی آریایی برایش تهیه کرده بود محافظت و مراقبت می‌شد. پدرش بود که دخترش را به مسیر ضدفاشیسم هدایت کرد.«در کودکی او مرا وادار می‌کرد تا فیلم‌هایی را تماشا کنم که سرشار از اجساد کشته‌شدگان بود.» برای اولین بار صورت او کاملاً تهی است.
تعهد و دیسیپلین کلمات بسیار مهمی هستند. او کلمه دیسیپلین را چند بار تکرار می‌کند. «من شخصیتی اقتدارگرا دارم و واکنش‌هایم مطیع و فرمان‌بردار خودم هستند، جنگ اصلی تنها در درون خود من صورت می‌گیرد.» این عبارات ما را به سوی خانواده‌اش هدایت می‌کند. «من هیچ‌وقت رابطه واقعی با پدرم نداشتم. او به عنوان یک شخصیت بسیار ضعیف بود و خیلی زود دیوانه شد.»رک و راست و در عین حال بسیار حساس و آسیب‌پذیر به نظر می‌رسد. از مشکلات روانی خودش می‌گوید، درباره جلسات درمانی‌اش، درباره اضطراب‌ها، نگرانی‌ها و دلشوره ها. «آن‌ها را از همان دوره دبستان داشتیم.» اما او نمی‌خواهد درباره مادرش صحبت کند اما از او می‌گوید. درباره اینکه چطور او چند سال پیش از او در منزل مراقبت کرد و اینکه آن دوران تقریباً او را از بین برد و نابود کرد و پس از مرگ مادرش بود که نیاز به دوری جستن از همه در او رشد کرد و دیگر از او جدا نشد. «من هنوز کاملاً بهبود نیافته‌ام.» در چنین لحظاتی کاملاً بی‌پرده است. با چشمان خاکستری‌اش به تو نگاه می‌کند درحالی‌که همان زمان جایی بسیار دور سیر می‌کند.
«من بیشترین احترام را برای کسانی قائلم که از دیگران مراقبت می‌کنند. این بزرگ‌تر از هر هنری است، اما از زمانی که ترس وحشتناک پیرشدن مرا فراگرفته، فکر می‌کنم هر کس باید در زمان مناسب خودش را بکشد.»