جمال میرصادقی و کتاب‌هایش

تا جایی كه پیش تر هم گفته اید تعدادی از آثار شما سال هاست كه در انتظار مجوز نشر هستند، گویا موفق به دریافت مجوز نشر برخی از آنها شده اید، شاهد عرضه كدام یک از آنها در نمایشگاه كتاب هستیم؟

نمایشگاه كتاب سی‌ودومین دوره در حالی برپا شده كه تعدادی از كتاب هایم كه سال هاست در گیرودار اصلاحیه و حذفیات عجیب و غیرقابل درک مانده اند بالاخره مجوز گرفته و در آن عرضه شده اند. از همین بابت خوشحالم كه بگویم بالاخره دست پر به نمایشگاه آمده ام. این اتفاق هم نشات گرفته از نگاه متعادل تر مسئول فعلی بخشی است كه ممیزی و بررسی كتاب ها با مدیریت او در معاونت فرهنگی انجام می شود. البته محمد جواد مرادی نیا، مدیر فعلی اداره كتاب معاونت فرهنگی حدود پانزده سال قبل مسئولیتی در ارشاد داشت؛ برای صحبت درباره تعدادی از كتاب هایم كه سال هاست پشت سد ممیزی مانده اند از من خواست به ارشاد بروم. در زمان وزارت هیچ كدام از آقایان محمد حسین صفارهرندی، سید محمدی حسینی و علی جنتی در ارشاد مشكل كتاب های من حل نشد، واهمه ای ندارم كه بگویم همه كتاب هایی كه از من در آن دوران منتشر شده اند زخمی و مبتلا به اصلاحیه و حذفیات بی اساس هستند. آنچنان كه برخی كتاب های آن سال هایم با حذف های ۳۰ صفحه ای و حتی بیشتر هم منتشر شده اند و هنوز هم نمی دانم چرا! متاسفانه طی این دهه ها، اغلب افرادی به مدیریت اداره كتاب می رسیدند كه بدون دانش كافی مانع های بی اساس بر سر انتشار آثار می گذاشتند. تازه این سختگیری ها در شرایطی بوده كه مردم ما اصلا اهل كتاب و كتابخوانی نیستند. هرچند حالا كه چند كتاب از آن آثار پشت ممیزی مانده هایم منتشر شده اند اوضاع و احوال نشر بواسطه شرایط اقتصادی مردم به مراتب بدتر از گذشته شده است. طی تمام این سال ها هر از چندی كه برخی مسئولان قبلی اداره كتاب پیغام می دادند كه برای گفت و گو به وزارت ارشاد بروم اما هیچگاه قبول نكردم چراكه می دانستم بی حاصل است. با این حال بواسطه شناختی كه از آقای مرادی نیا داشتم وقتی تماس گرفت كه برای گفت و گو درباره برخی از این كتاب هایم بروم پذیرفتم و حالا برخی كتاب هایم بعد سال ها منتشر شده اند.

و از میان كتاب های منتشر نشده شما بالاخره كدام یک از آنها مجوز نشر گرفته اند؟

كتاب های متعددی هستند اما از میان آنها سه عنوان بیش از سایرین برایم اهمیت دارد، «عاشقانه ها و سراب ها» مجموعه داستانی پنجاه و پنج داستانی است كه در حدود پانصد صفحه دارد. این مجموعه در بردارنده داستان هایی عاشقانه است كه در برخی از آنها به جنبه های مثبت عشق پرداخته ام و در مابقی هم به ماجراهای عاشقانه ای پرداخته ام كه در نهایت به سرخوردگی می انجامند و از همین بابت است كه در عنوان كتاب با «سراب ها» هم مواجه می شوید.

این مجموعه داستان چند سال منتظر مجوز نشر بود؟

بیش از پنج سال منتظر مجوز نشر آن بوده ام كه به تازگی با همكاری انتشارات «صدای معاصر» روانه نمایشگاه كتاب شده است. اما كتاب دیگری كه آن هم بعد از سال ها مجوز نشر گرفته و به نمایشگاه كتاب رسیده است«زاویه دید در قصه ها» نام دارد. از اهمیت قصه های شرقی همین بس كه بدانید اغلب این قصه ها از شرق به غرب رفته اند، داستان هایی كه از جمله آنها می توان به «افسانه های هزارویک شب» و «كلیله و دمنه» اشاره كرد كه به آن سو رفته و بسیاری از نویسندگان بزرگ جهان را تحت تاثیر خود قرار داده اند. قصه برخلاف دیگر گونه های داستانی اغلب جنبه های عام و روانشناسی دارند و از سویی تفاوت بسیاری هم با داستان كوتاه، رمان و سایر انواع داستان ها دارد كه علاقه مندان می توانند در این كتاب با جزئیات این مساله آشنا شوند. تا پیش از دوره مشروطه كه هنوز داستان نویسی به شیوه مدرن وارد كشورمان نشده بود، قصه نقش پررنگی در ادبیات داستانی مان ایفا می كرد.در این كتاب بخشی از قصه های بسیار خواندنی قبل از مشروطه را آورده ام كه همه آنها در دایره جغرافیایی كشور خودمان خلق شده اند. ادبیات فارسی از نظر قصه بسیار غنی است با این حال هنوز اقدامی جدی جهت بهره گرفتن از آنها صورت نگرفته، درست برخلاف كشورهای غربی كه از داشته های ادبی خود حتی در صنعت هایی نظیر سینما هم بهره بسیار برده اند و موفق به جذب مخاطبان جهانی شده اند. یكی از نكاتی كه درارتباط با قصه های ایرانی در این كتاب آورده ام و جای بحث دارد ویژگی «خرق عادت» است، كارهایی كه در شرایط عادی و بر اساس منطق ما انسان ها به هیچ وجه امكان انجام آنها نیست. جالب است كه بدانید اغلب قصه های مطرح گذشته مان هیچ یك نویسنده مشخصی ندارند بلكه گذارنده دارند. قصه هایی كه برخی از آنها حتی از قرن هایی همچون هفتم و هشتم باقی مانده و به زمان حاضر رسیده اند.

این كتاب در ادامه اثری است كه پیش تر با عنوان «زاویه‌دید در داستان ها» از شما در دسترس علاقه مندان قرار گرفته بود؟

شاید به نوعی بتوان گفت كه بله، در كتابی كه به آن اشاره كردید به انواع داستان ها پرداخته بودم. اما كتاب دیگری كه آن هم مجوز گرفته اما اطمینان ندارم به دلیل مشكلات كاغذ و گرانی آن در نمایشگاه عرضه شده باشد، «فرهنگ داستان» است. هر داستان در دسته بندی خاصی جای می گیرد كه از جمله آنها می توان به داستان های واقع گرا، ناتورالیستی، غنایی و… اشاره كرد، در این كتاب با ذكر نمونه به هر یك از این موارد پرداخته اند كه در نهایت اثری ۶۰۰ صفحه ای شده است. وقتی از لفظ داستان استفاده می كنیم باید بدانیم كه شامل تمام انواع ادبیات داستانی از جمله رمانس، داستان كوتاه، قصه و… می شود تا پیش از مشروطه و قبل از ورود ادبیات داستانی مدرن به كشورمان ما با چنین تنوعی روبه رو نبودیم.

علاوه بر این چند مجموعه داستان دیگرم هم به تازگی مجوز نشر گرفته، «بوی خوش یاس های امین الدوله» و «گل های سرخ بر آب» عنوان دو اثر دیگر است كه با همكاری نشر «اشاره» در اختیار علاقه مندان قرار گرفته اند.«گل های سرخ برآب»علاوه بر حدود بیست داستان كوتاه شامل تفسیر تئوری هر كدام از آنها هم هست. این دو كتاب برخلاف سایر آثارم زمان چندانی درگیر ممیزی نبودند. البته چند اثر دیگرم هم مجوز نشر گرفته اند، یكی از آنها كه همین روزها منتشر شده و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته مجموعه داستان«پرنده از سر درخت پرید» است كه با همكاری «نشر شالان» منتشر شده است. این كتاب در بردارنده داستان هایی واقع گرا و همچنین خیالی است كه برخی از آنها كوتاه هستند. البته در میان داستان های این مجموعه داستانی به نام «ورطه» هم جای گرفته كه جنبه فلسفی دارد كه در آن از منظر اگزیستانسیال به سرنوشت انسان و مساله اختیار پرداخته ام.

سرانجام «زنان داستان‌نویس»به كجا رسیده؟ بالاخره موفق به دریافت مجوز نشر آن شده اید؟

اتفاقا یكی از خبرهای خوب در ارتباط با همین كتاب است كه بالاخره بعد از پانزده سال از سد ممیزی عبور كرده است. «زنان داستان‌نویس نسل سوم» دربردارنده ۶۶ داستان از نویسندگان زن كشورمان است، از هر كدام یك داستان انتخاب كرده ام و به همراه آنها تفسیر و نكات تئوری مرتبط با هر یک را هم نوشته ام. این اثر را به همه زنان سرزمینم تقدیم كرده ام، این كتاب در راه انتشار با مشكلات متعددی روبه رو شد آنچنان كه حتی یك مرتبه مقدمه كتاب را هشت سال پیش دوباره از نو نوشتم. ایراداتی به این كار می گرفتند كه هنوز هم از آنها در تعجب هستم، می گفتند فلان صفحه فلان داستان كتاب را عوض كن! این در حالی است كه من حق ندارم در داستان نویسنده دیگر دست ببرم! طی تمام سال هایی كه مشغول فعالیت در حوزه كتاب هستم این نخستین مرتبه ای است كه چنین سد بزرگی از مقابل كتاب هایم تا حدودی كنار رفته است. این كتاب البته چند ماهی است كه منتشر شده، نسل اول زنان داستان نویس سیمین دانشور است، نسل دوم پنج نویسنده ای هستند كه از جمله آنها می توان به شهرنوش پارسی پور، غزاله علیزاده و میهن بهرامی اشاره كرد. اما در نسل سوم بی اغراق شگفت انگیز هستند چراكه در این دوره ما با انبوهی از زنان نویسنده روبه رو هستیم، آنچنان كه برای تالیف این كتاب ناچار به مطالعه آثار بسیاری شدم، البته چند داستان از این كتاب به اجبار ممیزی حذف شده كه یكی از آنها از خانم ارسطویی و دیگری هم از خانم سلیمانی بود. این كتاب با همكاری نشر مروارید در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.

اطلاعی از عرضه چاپ جدید آثار گذشته تان در نمایشگاه كتاب دارید؟
نه به طور دقیق نمی دانم، اما اگر اشتباه نكنم چاپ دوم «عرق‌ریزان روح» كه سال ۸۸ منتشر شده بود و در بردارنده توصیه هایی به نویسندگان جوان در زمینه داستان نویسی است هم در همین ایام منتشر شده است. این كتاب ۵۱ فصل را شامل می شود و بیشتر مناسب افرادی است كه زمان چندانی از ورود آنان به عرصه نویسندگی نمی گذرد. این طور نیست كه بگویم سال های گذشته كتابی برای نمایشگاه نداشته ام اما مساله اینجاست كه آنها در شرایطی منتشر می شدند كه اغلب زخمی شده از ممیزی های بی اساس بودند و خوشحال هستم كه بگویم برای نخستین مرتبه كتاب هایم اینچنین منتشر شده اند. نه فقط این سال ها، بلكه حتی پیش از انقلاب هم آثارم با چنین مشكلاتی روبه رو بودند. علاوه بر كتاب هایی كه به نام برخی از آنها اشاره شد به تازگی ترجمه ای هم از من منتشر شده كه پیش تر سیزده مرتبه ای از سوی مترجمان دیگر روانه بازار نشر شده و«جاناتان مرغ نوروزی» نوشته #ریچارد_باخ نام دارد كه دیگران آن را «مرغ دریایی» ترجمه كرده بودند. البته من چندان با این عنوان برای اسم كتاب موافق نیستم. این كتاب هم با همكاری «انتشارات صدای معاصر» منتشر شده است.

این روزها مشغول كار روی چه كتابی هستید؟

هم اكنون شش رمان آماده چاپ دارم كه به گمانم ناشر موفق به انتشار دو عنوان آنها نشود. علاوه بر این مجموعه ای از داستان های كوتاه كوتاهم كه در بردارنده بیش از پنجاه داستان است با عنوان «بچه های آفتاب» هم آماده انتشار است كه هنوز این مجموعه را به ناشر نداده ام.