رخداد شهریور ۱۳۲۰ و داستانی طنزآمیز از تهران آن دوران

به گزارش خبرنگار مهر، نشر تاریخ ایران به تازگی رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» نوشته پریناز علیش را با شمارگان هزار نسخه، ۳۸۶ صفحه و بهای ۷۸ هزار تومان منتشر کرده است. علیش فارغ التحصیل رشته هنرهای تجسمی و فیلمسازی است و پیشتر نمایشگاه‌های متعددی از آثار او در ایران و دیگر کشورهای جهان برپا شده است.

رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» نخستین اثر ادبی منتشر شده علیش است و در آن داستان خانواده‌ای مشهور در شهریور ۱۳۲۰ به صورتی طنزآمیز روایت می‌شود. جنس طنازی نویسنده در این رمان، مانند نوع طنزپردازی ایرج پزشکزاد است.

در ابتدای کتاب اشاره شده که رمان بر اساس وقایع تاریخی و غیرتاریخی نوشته شده است. علیش درباره این موضوع به مهر گفت: فضای داستانی این رمان حول یک اتفاق مهم تاریخ معاصر ایران یعنی هجوم متفقین به ایران و اشغال کشور در شهریور ۱۳۲۰ شکل گرفته است. در آن دوران اروپا درگیر جنگ شده و ایران را نیز دچار آن کرده بود.

وی افزود: داستان بر بستر یک حادثه تاریخی شکل گرفته است اما طبیعتاً اشخاص آن واقعی نیستند، اما با توجه به این نکته که هیچ اثری در خلا خلق نمی‌شود و تخیل نویسنده وابسته به جایی است، در این داستان نیز بسیاری از خرده روایت‌ها پیشتر در دوران کودکی‌ام رخ داده بودند و در ذهن من در قالب داستان پرورده شدند. بنابراین شخصیت‌ها و خانواده‌ای که در داستان مطرح می‌شوند، غیرواقعی هستند اما بستر ادبی و بسیاری رخدادها واقعی است.

علیش ادامه داد: فعالیت اصلی من در حوزه هنرهای تجسمی است. تحصیلات من نیز در چند رشته مختلف از جمله نقاشی، فیلمسازی و زبان و ادبیات انگلیسی بوده است. رخدادهای طنزآمیز این رمان را بارها در ذهنم دیده‌ام و دیالوگ‌ها را نیز بارها شنیده‌ام.

این نویسنده و هنرمند همچنین درباره تاثیر خود از آثار ایرج پزشکزاد نیز گفت: قطعاً این طور نبود که تحت تاثیر پزشکزاد این رمان را بنویسم. هر متنی به هر حال یک روابط بینامتنی با آثار دیگر بویژه متون برجسته زمانه خود و زمانه‌های پیشین دارد. این نظریه هم وجود دارد که هر متنی تازه‌ای حاصل اجتماع اجزای متون پیش از خود است. بر این اساس شاید آثار ایرج پزشکزاد به صورت ناخودآگاه در تولید «جاسوسان شمس آباد بالا» اثر گذاشته باشد. خود من زمانی که برای نخستین بار «دایی جان ناپلئون» را خواندم به نظرم خنده‌دارترین متن روی زمین آمد. البته باید اشاره کنم که زبان من با زبان ایرج پزشکزاد تفاوت‌های ماهوی دارد.
علیش اضافه کرد: بسیاری از اتفاقات این رمان را در دوران کودکی‌ام تجربه کرده بودم و آن اتفاقات برای این رمان پرورده شدند، اما اگر شباهتی میان این رمان با «دایی جان ناپلئون» می‌بینید به دلیل آن است که آن اثر هم حاصل زندگی ایرج پزشکزاد است که به صورت قصه درآمد. روزی با یک نقاش معروف صحبت می‌کردم. او گفت که در زمانی که مشغول خلق یک تابلوست به هیچ اثر هنری دیگری و حتی کتاب‌های تواریخ هنر نگاه نکرده و به موزه‌ها نیز نمی‌رود. من هم تلاش کردم در زمان نوشتن رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» هیچ رمانی را نخوانم. شاید یک دلیل این شباهت در جنس شوخی‌ها باشد. من نیز در این رمان سعی کردم تا شوخی از جنس امور ساده و روزمره باشد.

این نویسنده همچنین با اشاره به اینکه روی تک تک شخصیت‌های این رمان و همچنین کاراکترهای تیپیکالش کار کرده است، گفت: به تبع در این رمان هم مانند آثار دیگر با کاراکترهایی مواجه هستید که برخی به معنای واقعی کلمه شخصیت هستند و برخی نیز تیپند. درباره شخصیت‌های اصلی روی لغت به لغت دیالوگ‌هایشان کار کردم. طرز صحبت و حرکاتشان برای من بسیار مهم بود. آنها باید به شیوه معمول در دهه ۲۰ صحبت می‌کردند که با گفتار روزمره امروز تفاوت دارد. جنس دیالوگ هر کاراکتر نیز باید با همدیگر تفاوت می‌کرد و ضمن اینکه با تمام این اوصاف باید تمام تلاش خودم را به کار می‌بردم تا متن سنگین و ثقیل نشود و مخاطب راحت بتواند آن را بخواند.