تجدید چاپ «تاریخ اجتماعی مردن»؛ کتابی درباره مرگ‌های شرم‌آور

کتاب «تاریخ اجتماعی مردن» نوشته آلن کِلِهیر به تازگی با ترجمه قاسم دلیری توسط نشر ققنوس بازنشر شد. نسخه اصلی این کتاب در سال ۲۰۰۷ منتشر شده است.

نویسنده این کتاب معتقد است مطالعه مرگ مثل خیره شدن به استخری است که تصورمان را منعکس می‌کند. از نظر او تجربیات ما از مردن،‌ تحت تاثیر تصورات باستانی از مرگ و مسئولیت اجتماعی در پایان زندگی شکل گرفته‌اند. از باورهای دوران سنگ درباره مردن به مثابه سفر آن‌جهانی تا مردن در خانه سالمندان در عصر جهان‌شهری معاصر، آلن کِلِهیر خواننده را به سفر اکتشافی دومیلیون ساله‌ای‌ می‌برد که چالش‌های عمده‌ای را که همگی با آن‌ مواجه می‌شویم مطرح می‌کند: پیشگویی، کسب آمادگی و زمان‌بندی مرگ نهایی خود.

آلن کلهیر ۶۳ ساله، دکتر داروساز و سلامت اجتماعی است. مرگ یکی از موضوعات مورد علاقه او برای تحقق و کتاب‌ نوشتن است. کتاب پیش رو هم بررسی جامعی از اسناد علوم انسانی و بالینی درباره مرگ انسان است. رویکرد تاریخی این کتاب، تصاویر اخیر مردن از سرطان و مراقبت‌های پزشکی را در بافت گسترده‌تر تاریخی، پزشکی و جهانی قرار می‌دهد. کلهیر استدلال می‌کند که امروز، بیشتر مرگ‌ها خوب‌مدیریت‌شده نیستند و در عوض، شاهد افزایش انواع مرگ‌های شرم‌آور هستیم. از نظر این مولف، سرطان، بیماری قلبی یا علم پزشکی هیچ‌کدام معرف مرگ مدرن با بزرگ‌ترین آزمون‌های اخلاقی‌اش نیستند؛‌ بلکه فقر،‌ سالمندی و طردشدگی اجتماعی اصلی‌ترین مولفه‌های مرگ امروزی هستند.

کتاب «تاریخ اجتماعی مردن» ۴ بخش اصلی با عناوین «دوران سنگ»، «عصر یکجانشینی»، «عصر شهرنشینی» و «عصر جهانشهری» دارد. بخش اول، ۳ فصل دارد که عبارت‌اند از: ظهور آگاهی از مرگ، سفرهای آن‌جهانی: مرگ به مثابه مردن، چالش اول: پیش‌بینی مرگ.

در بخش دوم نیز مخاطب با این ۳ فصل روبرو می‌شود: ظهور یکجانشینی، تولد مرگ خوب، چالش دوم: آماده‌شدن برای مرگ. ۳ فصل بعدی کتاب هم در بخش سوم کتاب با این عناوین درج شده‌اند: ظهور و گسترش شهرها، تولد مرگ خوب مدیریت‌شده، چالش سوم: رام کردن مرگ.

در بخش پایانی هم ۳ فصل انتهایی کتاب با این عناوین درج‌ شده‌اند: گسترش فزاینده مدرنیته، تولد مرگ شرم‌آور، چالش نهایی: زمان‌بندی مرگ.

آلن کلهیر می‌نویسد که این کتاب تلاشی برای آن‌ است که از تصاویری که از خود داریم فاصله بگیریم، نسبت به داستان مرگ انسان‌ها زاویه دید گسترده‌تری اتخاذ کنیم و الگوهای عمده مردن را در سرتاسر تاریخ خود بشناسیم.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

مرگ همواره مردم را ترسانده است. بنابراین در زندگی اجتماعیِ به انزوا کشیده‌شده شهری، معنای آن غالبا دچار ابهام بوده است. روستاییان و کشاورزان اولیه از چرخه روزمره تصاویر زندگی و مرگ حیوانات و محصولات برای ساخت ترانه‌های مردمی، ضرب‌المثل‌ها و استعارات استفاده می‌کردند. مردم شهر تلاش می‌کردند این تصاویر یکجانشینی را به تجربیات خود ربط دهند یا به کمک آن اعتبار این تجربیات را ارزیابی کنند. نگرش یا فلسفه قضا و قدری برخی فرهنگ‌های روستایی و کشاورزی نیز با پیدایش رویکرد ابزارگرایانه‌تر و فعالانه‌ترِ نخبگان شهری برای حل مسئله، به دست فراموشی سپرده شد. و از دید آن‌ها مرگ مسئله بزرگی بود.

علم و پزشکی به انحای مختلف مثال‌های واضحی هستند از تلاش‌های دیرپای انسان نه‌تنها برای از بین بردن بیماری، ناتوانی و فشار کار فیزیکی سنگین، بلکه همچنین مرگ زودرس، مرگ دشوار و اندوه ناشی از فقدان. تحقیقات پزشکی علاوه بر درمان، وقف مراقبت هم شده است. وقتی مرگ اجتناب‌پذیر باشد، پزشکان مطابق با امکانات زمان و مکان خود تلاش می‌کنند تا درد و رنج را تا جایی که امکان دارد تسکین دهند. بسط نقشی که پزشکان در جوامع یکجانشین برای افراد و خانواده‌ها داشتند، بعدها به قالب هنرهای گویای مدرن همچون روان‌پزشکی،‌ روانکاوی و آموزش‌های سلامت درآمد.

رنج و عذاب مردن، سنت پزشکی دور و درازی از هنرها و علوم تسکین‌بخش را به وجود آورده است، به نحوی که امروزه این دو تحت عنوان مدرن «پزشکی تسکینی» به نوعی با یکدیگر ترکیب شده و رسمیت یافته‌اند. به همین ترتیب، رنج و عذاب ناشی از مرگ زودرس یا مرگ در هرج و مرجِ نهادی کمتر دوام داشته، اما در راستای «تسکین» حقوقی و اداری تلاش‌های جدی صورت گرفته است. وصیت‌نامه‌ها پیچیده‌تر، رایج‌تر، به لحاظ فنی تخصصی، و بدون شبهه نوشته می‌شدند تا از رقابت پس از مرگ میان بازماندگان داغدار یا دادخواهان و مدعیان ناشناس جلوگیری شود. آماده‌سازی‌های مالی از نظر نوع و پیچیدگیِ نقشی که ایفا می‌کردند تکامل یافتند تا راه‌هایی برای «رام‌کردن» هرج و مرج بالقوه و اضطراب حاکم بر مرگ به وجود آید.

چاپ دوم این کتاب با ۴۲۴ صفحه و با قیمت ۴۲ هزار تومان منتشر شده است.