زندگی و آثار قیصر امین‌پور

نویسنده : تحریریه‌ی بیتوته

#قیصر_امین_پور متولد دوم اردیبهشت 1338 دزفول است. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه‌ی خود را در گتوند و دزفول به پایان برد سپس به تهران آمد و دکترای خود را در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران در سال 1376 اخذ کرد. وی فعالیت هنری خود را از حوزه‌ی اندیشه و هنر اسلامی در سال 1358 آغاز کرد.
در سال 1367 سردبیر مجله سروش نوجوان شد و از همین سال تاکنون در دانشگاه الزهرا و دانشگاه تهران به تدریس اشتغال داشت. در سال 1382 نیز به عنوان عضو فرهنگستان ادب و زبان فارسی انتخاب شد.
اولین مجموعه شعرش را با عنوان «تنفس صبح» که بخش عمده آن غزل بود و حدود بیست قطعه شعر آزاد، از سوی انتشارات حوزه‌ی هنری در سال 63 منتشر کرد و در همین سال دومین مجموعه شعرش «در کوچه‌ی آفتاب» را در قطع پالتویی توسط انتشارات حوزه‌ی هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی به بازار فرستاد.
در سال 1365 «منظومه‌ی ظهر روز دهم» توسط انتشارات برگ وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به بازار می‌آید که شاعر در این منظومه 28 صفحه‌ای ظهر عاشورا، غوغای کربلا و تنهایی عشق را به عنوان جوهره سروده بلندش در نظر می‌گیرد. سال 69 برگزیده دو دفتر تنفس صبح و در کوچه آفتاب با عنوان «گزیده‌ی دو دفتر شعر» از سوی انتشارات سروش از وی منتشر می‌شود.
«آینه‌های ناگهان» تحول کیفی و کمی امین پور را بازتاب می‌دهد؛ در این مرحله امین‌پور به درک روشن‌تری از شعر و ادبیات می‌رسد. اشعار این دفتر نشان از تفکر و اندیشه‌ای می‌دهد که در ساختاری نو عرضه می‌شود. آینه‌های ناگهان، امین‌پور را به عنوان شاعری تأثیرگذار در طیف هنرمندان پیشرو انقلاب تثبیت می‌کند و از آن سو نیز موجودیت شاعری از نسل جدید به رسمیت شناخته می‌شود.
در اواسط دهه‌ی هفتاد دومین دفتر از اشعار امین‌پور با عنوان «آینه‌های ناگهان 2» منتشر می‌شود که حاوی اشعاری است که بعدها در کتاب‌های درسی به عنوان نمونه‌هایی از شعرهای موفق نسل انقلاب می‌آید.
در همین دوران است که برخی از اشعار وی همراه با موسیقی تبدیل به ترانه‌هایی می‌شود که زمزمه‌ی لب‌های پیر و جوان می‌گردد. پس از تثبیت و اشتهار، ناشران معتبر بخش خصوصی علاقه خود را به چاپ اشعار امین‌پور نشان می‌دهند و در اولین گام، انتشارات مروارید گزینه اشعار او را در کنار گزینه اشعار #شاملو، #فروغ، #نیما و... به دست چاپ می‌سپارد که در سال 78 به بازار می‌آید. "گل‌ها همه آفتابگردانند" جدیدترین کتاب امین پور نیز در سال 81 از سوی انتشارات مروارید منتشر شد که به چاپ‌های متعدد رسید و با استقبال خوبی روبه‌رو شد.
دکتر قیصر امین‌پور در سال 1382 علی رغم تمایلش از سردبیری سروش نوجوان استعفا داد. وی در سال ۱۳۸۶ بر اثر بیماری کلیه و قلب در بیمارستان دی تهران دار فانی را وداع گفت.
همسرِ امین‌پور، زیبا اشراقی، در سال ۱۳۹۶ با انتشار کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد: سبک شناسی ترانه‌های قیصر امین‌پور» به قلمِ دکتر #مهدی_فیروزیان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به جمع ناشران کشور پیوست.

ویژگی سخن
قیصر امین پور پیش از آن که به عنوان شاعر کودک و نوجوان به شمار آید در جامعه‌ی ادبی امروز به خاطر ویژگی‌های شعری‌اش شناخته شده است و شعرهای عمومی‌اش بیشتر از شعرهای کودکانه و نوجوانانه اش بر سر زبان‌هاست. از نیمه‌ی دوم دهه‌ی شصت بود که قیصر امین‌پور به ثبات زبان و اندیشه در شعرش دست یافت. هر چند جامعه‌ی ادبی او را به عنوان یک ادیب آکادمیک و استاد دانشگاه می‌شناسد؛ ولی حوزه‌ی ادبیات کودکان و نوجوانان هنوز قیصر را از آن خود می‌داند. دو دفتر «به قول پرستو» و «مثل چشمه، مثل رود» آوازه‌ی خوبی دارند.
در طلیعه‌ی دفتر «به قول پرستو» شاعر با طرح چند پرسش ارتباط خود را با مخاطب آغاز می‌کند:
چرا مردم قفس را آفریدند؟ / چرا پروانه را از شاخه چیدند؟
چرا پروازها را پر شکستند؟ / چرا آوازها را سر بریدند؟



ویژگی‌های شعری:
الف: مضمون بکر
هوشیاری و دقت نظر امین‌پور از او شاعری مضمون‌یاب و نکته‌پرداز ساخته است. مضمون‌یابی و نکته‌پردازی او از نوعی نیست که وی را از واقعیت‌ها دور ساخته و نازک‌اندیشی‌های معماگونه را به ذهن و زبانش راه دهد مثل شاعران سبک هندی. ویژگی زبان او در عین سادگی و روانی، از زیبایی چشمگیری برخوردار است.
ب: اندیشه‌های نو
یک تفکر سنتی در این مورد بر این باور است که هر چه بوده، گذشتگان و دیگران سروده و نوشته‌اند. پس آنچه سروده و نوشته می‌شود، تازگی و طراوت ندارد و دست کم تفسیری از آثار آنان است. اما پاسخی دیگر هست که می‌گوید: همه‌چیز را همگان دانند و همگان هنوز و به خلق و کشف مدام هنری باور دارند. قیصر یکی از شاعرانی است که در این زمینه تلاش خوبی را سرگرفت.
ج: زبان امروزی
امین پور در شعرهایش می‌کوشد از زبان امروزی در نهایت سلاست و روانی استفاده کند و رعایت کامل قوانین بکار گرفتن فرهنگ کنایات و اصلاحات به جمعیت زبان او کمک می‌کند. او در شعر «بال‌های کودکی» بیش از هر شعری فرهنگ زبانی توده‌ی مردم را وارد کرده است.
د: گوناگونی موضوعات
موضوعات برگزیده‌ی او، عام و متعلق به نوجوانان و مردم است و تازگی و طراوت خوبی دارند و این فعالیت و حجم ذهنیت او را نشان می‌دهد.
هـ: وزن
یکی از راه‌های ارتباط با کودکان و نوجوانان در شعر استفاده از وزن ریتمیک و واژه‌های موزون و خوش آهنگ است و امین‌پور از این اوزان و نیز دیگر اوزان برای عام در شعرهایش به تنوع استفاده کرده است.
امین پور از شاعران مطرح عصر انقلاب اسلامی است که در قالب‌های مختلف شعر، آثار باارزش و قابل توجهی پدید آورده است. وی در انواع قالب‌های شعری بخصوص غزل و رباعی و شعر نو نیمایی سروده‌های فراوان دارد. او در قالب غزل، غزل‌های زیبایی را با ترکیبات کم‌سابقه یا بی‌سابقه پدید آورده که با تصاویر بدیع همراه است.
امین پور در غزل به اوزان کلاسیک و جاافتاده گرایش دارد اما ترکیبات بدیع و تصاویر نو، غزل‌های وی را دلنشین و زیبا ساخته‌اند. قیصر از شاعرانی است که در شعر نیمایی از پیروان شیوه‌ی نیماست. اشعار نو او که غالبا مضامین اجتماعی دارد از نگاه تیزبین و ژرف هنرمندانه حکایت می‌کند. در اشعار نو او تصاویر اکثر ذهنی و احساسی است تا تصاویر عینی. کشف‌های کلامی و ایجاد ترکیبات بدیع و نو از ویژگی‌های شاخص اشعار اوست.
امین‌پور در زمینه‌ی رباعی نیز از نو آوران به شمار می‌آید. رباعیات او دارای ترکیبات و مضامین نو است. که حال و هوای خاص و مشخصی دارد. قصیر امین‌پور، در حوزه‌ی شعر کودک و نوجوان نامی آشناست ولی مانند بعضی از شاعران، در حوزه‌ی شعر کودک مکث چندانی از خود نشان نداد و بیشتر توجه خود را به نوجوانان معطوف داشت. نمونه آثار او در بخش شعر نوجوان: مثل چشمه، مثل رود(1368)- به قول پرستو(1375)- تنفس صبح(1363)- در کوچه‌ی انقلاب (1363).
قیصر از معدود شاعرانی است که بعد از انقلاب ضمن گرایش به شعر کلاسیک در قالب غزل و رباعی همگام با حوادث انقلاب ساخت نیمایی شعر آر پی گرفته و اشعاری با درون‌مایه‌‌ای نو و زبانی ساده و بی‌پیرایه و صمیمی و دلنشین سروده است.



آثار
تنفس صبح
در کوچه آفتاب
مثل چشمه، مثل رود
ظهر روز دهم
آینه‌های ناگهان
گل‌ها همه آفتابگردانند
گزینه اشعار «مروارید»
بی بال پریدن
طوفان در پرانتز
به قول پرستو، مجموعه شعر نوجوان
سنت و نوآوری در شعر معاصر

یک شعر:


غنچه با دل گرفته گفت:
زندگی
لب زخنده بستن است
گوشه‌ای درون خود نشستن است
گل به خنده گفت
زندگی شکفتن است
با زبان سبز راز گفتن است
گفتگوی غنچه وگل از درون با غچه باز هم به گوش می‌رسد
تو چه فکر می‌کنی
کدام یک درست گفته‌اند
من فکر می‌کنم گل به راز زندگی اشاره کرده است
هر چه باشد او گل است
گل یکی دو پیرهن بیشتر ز غنچه پاره کرده است!